|
II BOB. ZAMONAVIY TA‟LIMNI SAMARALI TASHKIL ETISH VA BARKAMOL AVLODNI TARBIYALASHGA ERISHISHNING ASOSIY MEZONLARI
Barkamol avlod tarbiyasini tashkil etishning pedagogik- psixologik asoslari
Barkamol avlodni tarbiyalashda pedaogika hamda psixologiya fanlarining oldiga ulkan vazifalar qo‘yiladi. Bunda pedagogika fanining ustuvor vazifalati quyidagilar:
ta‘lim berish;
tarbiya berish;
ko‘nikma va malaka hosil qilish;
bilimlarni tizimlashtirish va h. k.
Barkamol avlod tarbiyasidagi psixologiya fanining oldiga qo‘ygan ustuvor vazifalar quyidagilar:
ruhan sog‘lomlashtirish;
tarbiya berish;
bilish qobiliyatini o‘stirish.
Yuqoridagi ma‘lumotlardan kelib chiqqan holda shuni ta‘kidlash mumkinki pedagogic ta‘lim jarayonida o‘sib kelayotgan avlodga bilim malaka ko‘nikmalar hosil qilinsa, psixologik holatda o‘quvchilarni tarbiyasi, axloq odobi, ruxiy faolliklari bilim olish qobiliyatlarini o‘stirish ta‘lim berish jarayonini ta‘sir doirasini aniqlash va buni mukammallashtirishga katta e‘tibor beriladi.
XXI asr bo‘sag‘asida juda ko‘plab davlatlarda bulgani kabi dunyo xaritasida munosib urin olgan mustaqil O‘zbekistonda xam barcha soxalarda tub isloxotlar boshlandi. Bu isloxotlarning barchasi inson omilini xar kachongidan xam yukori saviyaga kutarib, inson va uning mukammalligi, uz ustida ishlashi, uz
mukammalligi xususida kaygurish muammosi xar kachongidan xam dolzarb masalaga aylandi.
Milliy Dasturda e‘tirof etilgan yangicha modeldagi shaxsni kamol toptirish, yosh avlod ongining ta‘lim olish davridagi rivojlanish tendensiyalaridan tortib, toki yangicha ukitish texnologiyalarini bola tomonidan uzlashtirishi va undagi akliy, intellektual kobiliyatlarga nechoglik ta‘sir kursatayotganligini urganish, ma‘naviy barkamollik tamoyillarini maktabda va yangi tipdagi ta‘lim muassasalarida joriy etish xam shaxs psixologiyasini teran bilgan xolda ukitishning eng ilgor va zamonaviy shakllarini amaliyotga tadbik etishni takozo etadi. Yosh davrlari psixologiyasi fanining mavzu baxsi bolaning tugilishidan boshlab voyaga yetgunicha xar psixologik rivojlanishi, shaxsining tarkib topishi muammolarini, ularning psixologik mexanizmlarini urganishdan iborat.
Turli yoshdagi odamlarning dikkati, xis-tuygulari, nerv sistemasining tashki ifodalari, temperament xususiyatlari, sezgilari, nutk faoliyatini urganiladi. Ammo uta murakkab ichki psixologik kechinmalar, yuksak xissiyotlar, tafakkur, mantikiy xotirani tadkik etishga bu metodning imkoni yetmaydi. Sub‘ektiv kuzatish - psixolog yoki moxir pedagog uz tafakkurini kuzatib, uzidagi emotsional uzgarish xakida, tafakkurning mexanizmlari vujudga kelishi va kechishi xakida ma‘lumot oladi. Natijada tafakkurning sifati, mazmuni, moxiyati, kay tarzda, kanday tezlikda, kay shaklda ruy berishi kuzatiladi. Lekin inson turli vaziyatlarda uzini bir xil boshkara olmaydi va shuning uchun bu metodning ilmiy axamiyati katta emas. Suxbat metodi. Muayyan bir vaziyat yoki muammoni xal kilish jarayonida inson psixikasidagi uzarishlar urganiladi, turli yoshdagi odamlarning tafakkuri, akl- zakovati, xulk-atvori, kizikishi, bilim saviyasi, e‘tikodi, dunyokarashi, irodasi xakida ma‘lumotlar olinadi. Sinaluvchida uziga xos ishlash uslubi, oshkoralik yetishmasligi, iymanish, uyalish atroflicha ma‘lumotlar olishni kiyinlashtiradi. Faoliyat maxsulini taxlil kilish metodi – inson xotirasi, tafakkuri, kobiliyati va xayolining xususiyatlarini aniklaydi. (bolalar chizgan rasmlar, yasagan uyinchoklar, modalar, yozgan she‘rlar, kundalik kashfiyot, kurilma, asbob, texnik model, referat, kurs ishi, ma‘ruza, konspekt, kurazma kurollar) shaxsning psixik
xususiyatlari tugrisida ma‘lumotlar tuplash mumkin. Test - inglizcha «sinash»,
«tekshirish». Shaxsning akliy usishini, kobiliyati, irodaviy sifatlari, kanday kasbni egallash mumkinligi, kasbga yarokliligi, yaroksizligi, iste‘dodlarini va akli zaiflarni aniklashda kullaniladi.
Bolaning psixik tarakkiyotida ta‘lim-tarbiya xal kiluvchi rol uynaydi. Xozirgi kunda ta‘lim-tarbiya bilan tarakkiyotning uzaro munosabati masalasida bir kancha ta‘limotlar mavjud:
Ta‘lim-tarbiya va tarakkiyot jarayonlari bir-biridan mustakil.
Ta‘lim-tarbiya ayni patda tarakkiyotdir.
Ta‘lim-tarbiya va tarakkiyot boshka-boshka jarayonlar bulsada bir- biriga ta‘sir etadi.
Bu nazariyaning kaysi biriga kushilasiz?
Ularning kamchiligi bola psixikasi tarbiya va faoliyat jarayonida tarkib topishini paykamasligidir.
Ta‘lim-tarbiya va tarakkiyotning uziro munosabati L.S.Vigotskiy tomonidan kuyidagicha xal etiladi:
Ta‘lim-tarbiya jarayoni tarakkiyot jarayoniga mos kelmaydi. Ta‘lim-tarbiya
tarakkiyotdan ilgarilab ketadi va bolalar psixikasining tarakkiyotini ergashtirib boradi.
Bola psixikasining tarakkiy etishida faoliyatning roli katta. Chunki bolaning psixikasi uyin, ukish, mexnat jarayonida tarakkiy etadi. Shaxs aynan turli faolliklar jarayonida shakllanadi. Psixologiyada shaxs, uning ongi va uz-uzini anglashi muammolari uning faolligi, u yoki bu faoliyat turlarida ishtiroki va uni uddalashga alokador sifatlari orkali bayon etiladi.
Faollikning 2 turi farklanadi - tashki faollik, ichki faollik. Tashki faollik - bevosita kurish, kayd kilish mumkin bulgan xarakatlarimiz. Ichki faollik - fiziologik va psixik jarayonlarni – faoliyat kechishiga ta‘sir etuvchi omillarni uz ichiga oladi. Ikki turdagi faollik xam shaxsiy tajriba va rivojlanishning asosini tashkil etadi.
Psixologiyada shaxs tarakkiyotini davrlarga bulib urganishga juda katta
e‘tibor karatilgan.
Bolaning psixik tarakkiyoti ayrim davrlarda kandaydir sakrash yuli bilan jadal amalga oshadi - tarakkiyotning krizis davri. Bu davr bir xil sharoitda yashaydigan barcha bolalarda bir davrda vujudga keladi, bu bolalikni ma‘lum yosh davrlariga ajratish imkonini beradi:
. Tarbiya shaxsni shakillantirish maksadiga karatilgan va unda xayotiy e‘tikod va xis-tuygular, ma‘naviy xulk-atvor xosil kilish jarayonidir. «Ta‘lim- tarbiyani yangi zamon talablari darajasiga kutarish usib kelayotgan yosh avlodlarimizning porlok kelajagini garmonik ustirish imkoniyatini yaratish» (I.Karimov Uzb.R Prezidenti, Oliy Majlisning IX ses.Kadrlar tayyorlash milliy dasturi) xozirgi kunning asosiy masalasidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
