Anatomiya 2014. indd

Fiziologik regeneratsiya odamda hamma vaqt kundalik mo‘ta-

dil hayotida sodir bo‘lib turadi, halok bo‘layotgan hujayralar uz-

luksiz ravishda yangilari bilan almashinib turadi. Terining qop-

lovchi epiteliyida hamma vaqt qurigan hujayralar ajralib turadi. 

Epiteliyning chuqur qavatlarida esa hujayralar doimo ko‘payib tu-

radi. Ulardan yuza tomon o‘z shaklini to qurushqoq plastinkaga 

aylantirguncha epiteliy o‘sib boradi.

Tiklanuvchi regeneratsiya to‘qimalarning patologik holati tu-

fayli yuz beradi. Unda shikastlangan to‘qimalar yaqinida joylash-

gan hujayralar to‘qimalar hosil bo‘ladigan manba hisoblanadi. 

Hujayralarning ko‘payishi, yosh, yetilmagan hujayralarning ho-

sil bo‘lishi, keyinchalik ro‘y beradi. Nuqsonga yaqin to‘qimalar-

da, odatda, kompensator gipertrofik jarayon rivojlanadi. Bu shi-

kastlangan a’zo funksiyasining tiklanishga olib keladigan regene-

ratsion gipertrofiyadir.

Ko‘pchilik a’zolarda to‘qimalar o‘sadigan manba hisoblanuv-

chi regeratsiya markazlari bo‘ladi. Suyak to‘qimasi uchun bunday 

markaz bo‘lib suyak usti pardasi, qon uchun – ko‘mik, epiteliy 

to‘qimasi uchun ularning bazal qatlami xizmat qiladi.

To‘liq va chala regeneratsiya tafovut qilinadi. To‘liq regene-

ratsiya deb to‘qimalarning tiklanishiga aytiladi. Bunda nuqson 

o‘rnini egallagan to‘qima ham tuzilishi, ham funksiyasi bo‘yicha 

---

60

yo‘qotilgan to‘qimaga muvofiq keladi. Chala regeneratsiya deb 

biriktiruvchi to‘qima o‘sishi hisobiga nuqsonning chandiq to‘qi-

maga aylanishiga, ya’ni nuqson o‘rnida chandiq hosil bo‘lishi-

ga aytiladi. To‘qimalarning yirik nuqsonlarida bunday chala re-

generatsiya to‘liq regeneratsiyaga nisbatan ko‘proq kuzatiladi. 

Ko‘pchilik yaralar ana shunday bo‘ladi. Chala regeneratsiyada 

hosil bo‘ladigan yosh biriktiruvchi to‘qima granulyatsion to‘qima 

deb ataladi. Bu nom shunga bog‘liqki, granulyatsion to‘qima yu-

zaga bo‘rtib turuvchi mayda qon tomirlarining juda ko‘p to‘rlari 

mavjudligi tufayli mayda donachali sathga egadir. Granulyatsion 

to‘qima ko‘pgina yosh biriktiruvchi to‘qima hujayralarining mas-

sasidan iborat bo‘ladi. Granulyatsion to‘qima asta-sekin yetilib 

boradi. Unda ochroq bo‘yaluvchi birmuncha cho‘zinchoq shakl-

ga ega va epitelial hujayralarga o‘xshash hujayralar paydo bo‘ladi. 

Bunday hujayralar epiteliod hujayralar deb ataladi. Keyinchalik 

ular yanada cho‘ziq shaklga kirib fibroblastlarga aylanadi.

Tiklanayotgan to‘qima innavatsiyasini ta’minlash muhim 

shart – sharoit hisoblanadi. Mahalliy ham markaziy innovatsiya-

ning buzilishi regeneratsiyaga keskin ravishda to‘sqinlik qilishi 

mumkin. Regeneratsiya jarayonining mo‘tadil kechishi uchun or-

ganizmdagi endokrin bezlarining mo‘tadil fiziologik funksiyasi 

lozimdir. Ba’zan regeneratsiya natijasida to‘qimalar ortiqcha ri-

vojlanadi. Granulyatsion to‘qimaning ortiqcha hosil bo‘lishi yov-

voyi go‘sht deb ataladi. Suyak siniqlari bitayotganda yosh to‘qi-

maning o‘sib ketishi suyakning keskin yo‘g‘onlashishiga olib ke-

lishi mumkin.