Anatomiya 2014. indd


Funksiyalar kompensatsiyasi



Download 4,54 Mb.
Pdf ko'rish
bet45/731
Sana21.09.2021
Hajmi4,54 Mb.
#180860
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   731
Bog'liq
anatomiya fiziologiya va patologiya

Funksiyalar kompensatsiyasi

Kasallikda tuzimlarning mo‘tadil funksiyalari buziladi. 

Ko‘pincha, a’zolarning ayrim qismlari yoki hammasi o‘ladi. Ka-

sallik davridayoq organizmda buzilgan funksiyalarning kompen-

satsiyasi vujudga keladi, ammo bu jarayonlar sog‘ayish davrida 

to‘la-to‘kis namoyon bo‘ladi. Organizmning ishdan chiqqan qis-

mini faoliyatini boshqalari yordamida o‘rnini qoplashga mosla-

shadi. Bu reaksiyalar kompensator mexanizmlar bilan cham-

barchas bog‘langandirki, ularni bir-biridan ajratish birmuncha 

sun’iy bo‘lib qoladi. Kompensator mexanizmlar juda ham xilma-

xildir. Kompensatsiyaga ko‘plab misollar keltirish mumkin.

Masalan, har ikkala buyrakning ajratish funksiyasi buzilgan-

da kompensatsiya ichak shilliq pardasi, ter bezlari, o‘pka orqa-

li shlaklar chiqarilishi hisobiga amalga oshishi mumkin. Pato-

logik jarayon tufayli bir buyrak yemirilganda (masalan: sil, gid-

ronefroz va h.k.) ikkinchi buyrak o‘z ishini kuchaytirib, ortiq-

cha ishni to‘la bajarishi mumkin. Bir o‘pka patologik jarayon bi-

lan shikastlanishida (sil, rak) yoki uni jarohatlanishi tufayli olib 

tash langanda, ikkinchi o‘pka organizm uchun yetarli miqdordagi 

kislorodni kirishini va karbonat angidridning chiqishini ta’min-

laydi. Mayda qon tomirlari tiqilib qolganda qon aylanishi kol-

laterallar orqali tiklanadi. Uzoq vaqt katta kuch bilan ishlagan-

da yurak mushagi tolalarining hajmi kattalashadi (gipertrofiya) 

va ancha baquvvat bo‘lib qoladi. Hajm va funksional qobilyat-

ning shunga o‘xshash ortishi oyoq-qo‘llarda, bezlarda ham ku-

zatiladi. Funksiyalar kompensatsiyasi to‘la va qisman bo‘lishi 

mum kin. Ba’zan kompensatsiya odatdagi ish faoliyatida deyarli 

yetar li bo‘lsa-da, ammo ular kuchayganda yetarli bo‘lmay qola-

di. Chunonchi, yurak klapanlarining nuqsonida bemor o‘z ahvo-

liga hech qanday buzilishlar sezmasa ham, to‘la kompensatsiya 

ta’siroti tug‘i lishi mum kin. Ammo og‘ir jismoniy ish vaqtida esa 

uning yuragi qon aylanishini kerakli darajada kuchaytira olmay-

di. Natijada kompensatsiya to‘la bo‘lmaydi va qon aylanishi bu-

ziladi. Ba’zan kompen sa tsiya faqat vaqtincha bo‘ladi. Masalan, 

xafaqon kasalligi bilan og‘rigan shaxslarda qon bosimi ortgandan 

ortib ketaverganda yurak haj mi kattalashadi – gipertrofiyalanadi. 




59

Bu davrda gipertrofiyalangan yurak zo‘r berib ishlab tomir larda 

qon oqishining o‘zgargan sharoiti ni kompensatsiya qiladi. Natija-

da yurak mushaklari cho‘zilib qoladi va uning qisqarish kuchi ka-

mayadi, shundan keyin esa qon aylanishining buzilishi – dekom-

pensatsiya ro‘y beradi.



Regenratsiya

Evolyutsiya jarayonida barcha tur hayvonlarda shikastlanish-

dan so‘ng to‘qimalar butunligining tiklanishi ya’ni regenera-

tsiya bilan ifodalanuv chi himoya – moslashish reaksiyalari ish-

lab chiqilgan.

Yo‘qotilgan, shikastlangan a’zolarning tiklanish qobiliyati fi-

ziologik moslashishi jarayonidir. U qator hayvonlarda shuncha-

lik takomillashgan shaklda ifodalanganki, ularda yo‘qotilgan a’zo 

to‘la-to‘kis tiklanishi mumkin. Regeneratsiyaning ikki – fiziolo-

gik va tiklanuvchi turi tafovut qilinadi.




Download 4,54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   731




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish