Anatomiya 2014. indd

Ekssudatsiya

Qon aylanishining buzilishi va ekssudatsiya yallig‘lanish ja-

rayonining ikkinchi tarkibiy qismidir. Shuni nazarda tutish ke-

rakki, yallig‘lanish avj olganda alteratsiya, ekssudatsiya va proli-

feratsiya bir vaqtda ro‘y beradi. Yallig‘lanish sohasida qon ayla-

nishining buzilishi kasallik tug‘diruvchi ta’sirotga javoban reflek-

tor ravishda rivojlanadi. Avval tomir toraytiruvchi nervlar ta’sir-

lanishining natijasi sifati da tomirlarning qisqa muddatli spazma-

si paydo bo‘ladi. Spaz ma ketidan kapillyarlar va arteriolalarning 

kengayishi ro‘y berib, yallig‘langan o‘choqqa qon oqib kelishi ku-

chayadi – arterial giperemiya vujudga keladi. Qon oqib kelishi-

ning kuchayishi yallig‘lanishning ikki asosiy belgisini: qizarish va 

haroratning ko‘tarilishini paydo qiladi. Haroratning ko‘tarilishiga 

moddalar almashinuvining kuchayishiga ham imkon beradi. Yal-

lig‘lanishning keyingi davrida qon oqimining buzilishi kuchayadi, 

arterial giperemiya qonning turg‘unligi, hatto qon oqimining bu-

tunlay to‘xtab qolishi – staz bilan almashinadi. Qon oqimining 

borgan sari sekinlashib borishiga quyidagilar sabab bo‘ladi:

1. Tomirlarning nerv – mushak apparatini falajlanishi va ular to-

nusining pasayishi.

2. Yallig‘lanish sohasida suyuqlikning bir qismini tomirdan tash-

qariga chiqishi natijasida qonning quyuqlashishi va yopishqoqligi-

ning ortishi ro‘y beradi.

3. To‘qimalarning borgan sari shishib borishi tufayli mayda ve-

nalarning qisman ezilishidan kelib chiqadigan qon oqimiga mexanik 

qarshilik hosil bo‘lishi.

4. Yallig‘lanish o‘chog‘ida tromblar hosil bo‘lishi va tomirlarning 

tiqilib qolishi.

5. Tomirning kengayishi tufayli qon tomirlar o‘zani ko‘ndalang 

kesmasi sathining kattalanishi.

Yallig‘lanishda qon tomirlaridan to‘qimaga chiqadigan suyuq-

lik ekssudat yoki yallig‘lanish suyuqigi deb ataladi. U shishda-

---

45

gi suyuq lik – transsudatdan oqsilni ko‘proq tutishi va unda qon 

hujayralarining bo‘lishi bilan farq qiladi. Bu – tomirlar devo-

ri o‘tkazuvchanligining ortishi tufayli to‘qima suyuqligidan tash-

qari, tomirlardan oqsillar va shaklli elementlar ham chiqishiga 

bog‘liq. Mana shu hol ekssudat va transsudatlar hosil bo‘lishidagi 

farqni belgilaydi, chunki shishlar paydo bo‘lishi, odatda, tomirlar 

devorining o‘tkazuvchanligi buzilmaganda ro‘y beradi. Ekssudat-

da 5–8 %, transsudatda esa 0,3 % atrofida oqsil bo‘ladi.

Leykositlarning tomirlardan to‘qimaga chiqishi kapillyarlar va 

mayda venalar orqali ro‘y beradi. Qon o‘zanining kengayishi va 

qon oqimining sekinlashishi leykositlarning tomirlar devori orqali 

chi qishiga imkon beradi. Qon tez oqqanda, uning shaklli element-

lari tomir markazida plazma qatlami bilan o‘ralgan holda harakat 

qiladi. Oqim sekinlashganda leykositlar devor bo‘ylab joylashadi, 

bu esa ularning tomir devorlari orqali chiqishini yengillashtiradi.

Chetlab turishdan bir oz vaqt o‘tgach leykositlar tomirlar de-

vori orqali to‘qimaga o‘ta boshlaydi. Bunda leykositlar o‘z shakli-

ni o‘z gartiradi va ularda xuddi amyobadagiga o‘xshab tomirlar de-

vorini teshib chiqadigan protaplazmatik o‘siqchalar hosil bo‘ladi.

Ekssudatsiya yallig‘lanish o‘chog‘ida uni infiltrlovchi hujayra-

larning ko‘p miqdorda to‘planishiga olib keladi. Tarang va qattiq 

hujayralarga boy o‘choq yallig‘lanish infiltrati deb ataladi. To‘qi-

malarda to‘plangan ekssudat yallig‘langan joyining bo‘rtishiga sa-

bab bo‘ladi. To‘qimalarning tarangligi nerv oxirlarini ta’sirlab, 

og‘riq sezgisini paydo qiladi.