Analeptiklar. Ta’lim berish texnologiyasi

Nafas analeptiklari.

Bular nafasni engillashtiradi, tezlashtiradi va chuqurlashtiradi, o’pkada havo almashinuvini yaxshilaydi. Nafas analeptiklari nafas markazi qo’zg’aluvchanligi, sezuvchanligi kamayib ketganda, narkotik, uxlatuvchi, analgetik moddalar, uglerod (1)-oksid bilan engil zaharlanganda, narkozdan keyin o’pkada ҳavo aylanishini oshirish uchun, chaqaloqlar asfiksiya bilan tugilganda, bolalarning kollaptoid holatlarida qo’llanadi. Ta’sir mexanizmiga qarab ular uch turga bo’linadi:

1. 
   Bevosita nafas markaziga ta’sir etuvchi moddalar.
   
2. 
   Reflektor ta’sir etuvchi moddalar
   
3. 
   Aralash ta’sir mexanizmiga ega moddalar.
   

Bevosita nafas markaziga ta’sir etadigan moddalar: kofein bemegrid, etimizol(19- formula). Bular markaziy nerv sistemasida neyronlararo impulslar o’tkazuvchanligini oshnradi, markaziy nerv sistemasining ҳamma bo’limlariga (miya po’stlogi, uzunchoq miya orqa miya) qo’zg’atuvchan ta’sir ko’rsatadi (12-rasm). Ayniqsa bu moddalar uzunchoq miyada joylashgan nafas markazining nerv stimullariga, gumoral qo’zgatuvchi moddalarga, uglekislotaga sezuvchanligini oshiradi.

Bemegrid kam zaxarli kuchli analeptik xisoblanadi, u enteral xamda parenteral yo’l bilan yuboriladi.

Etimizolkimyoviy tuzilishi jixatidan organizmdagi ksantinlarga o’xshaydi, shuning uchun boshqa analeptiklarga nisbatan kam zaҳarli ҳisoblanadi. O’zi nafas markazini ko’zgatuvchi modda bo’lsa ҳam ayrim miqdorlari miya po’stlogiga tinchlantiruvchi ta’sir ko’rsatadi. Yuqorida keltirilganidek, etimizol tufayli, gipofizdan AKTG ajralib, buyrak usti bezlarida glyukokortikoidlar ҳosil bo’lishi oshadi. Glyukokortikoidlar esa yangi tug’ilgan chaqaloqning yangi sharoitga moslashishiga yordam beradi, o’pka surfaktant ҳajmini oshirib, alveolalarni rostlaydi, puchayishiga yo’l qo’ymaydi. Etimizol xujayralarda stiklik AMF miqdorini oshiradi, stiklik AMF esa to`qimalar uchun quvvat manbai qisoblanadi.

Reflektor ta’sir ko’rsatuvchi analeptiklar: lobelin va stititon.

Bular karotid sinusda joylashgan N-xolinoresteptorlarni qo’zgatib, afferent tolalardan refleks yo’li bilan impulslar nafas markaziga o’tib, uni Qo’zgatadi. Lobelin, stititon faqat venaga yuboriladi, ta’siri tezda boshlanib, nafas tezlashadi ҳamda chuQurlashadi. Agar birinchi bor yuborilganda ta’sir ko’rsatmasa, ularni takroran yuborishning foydasi yo`q.

Aralash ta’sir mexanizmiga ega moddalar: kordiamin, kamfora, sulfakamfokain, uglekislota. Bular bevosita nafas markazini ko’zgatadi ҳamda kordiamin, uglekislota sinokarotid soxada joylashgan xemoresteptorlarni Qo’zgatib, nafas markazi Qo’zG’aluv-chanligi va sezuvchanligini reflektor yo’l bilan oshiradi. Kamfora xam yuborilgan joyida (mushaklar orasiga, ko’krak yuzasiga kamfora moyi, kamfora spirti surtilganda) reQeptorlarni Qo’zgatadi, keyin reflektor yo’l bilay impulslar nafas markaziga o’tadi va uni ko’zgatadi. Uglekislota karbogen aralashmasi to’plamida mavjud. Sulfakamfokain kamforaning suvda eriydigan turi bo’lib, yogda eriydigan

kamforaga nisbatan ta’siri tezrok. boshlanadi, mushaklar orasiga, teri ostiga ҳamda venaga yuboriladi.