Amonboyev mahammadsidik bozor infratuzilmasi

5.3.1-jadval
Sug'urta bozorini rivojlanish ko‘rsatkichlari31
K o‘rsatkichlar
2000
2005
2009
2010
Sug‘urta tashkilotlari soni
27
25
33
33
Sug‘urta tashkilotlarining umumiy ustav
kapitali (m lrd so ‘m )
23,2
89,3
178,6
207,2
Su g‘urta 
mukofotining 
miqdori 
(mlrd.
so ‘m)
8,3
42,6
146,1
171,4
Sug‘urta majburiyatlari
1720,6
18900
54786,9
69139,7
Sug‘urtato‘lovlari miqdori (mlrd. so'm )
2,7
4,7
20,7
27,0
S u g‘urta investitsiyalari (mlrd. so‘m)
40,9
163,9
270,4
298,8
3 1
Основные тенденции и показатели экономического и 
со ц и ал ьн о го
развития Республики Узбекистан за годы независимости (1 9 9 0 -2 0 1 0 гг.) и прогноз
на 2011 -2 0 1 5 гт. [Текст]:Стат. сб. - Т.: « 0 ‘zbekiston», 2 0 1 1 - 136 с.
124

---

Sug'urta kompaniyalarining yillar davomida o'sishi bilan 
birga ulaming umumiy ustav kapitali ham doimiy o'sib borish 
tendensiyasiga ega. Bozor infratuzilmasining muhim tarkibiy 
bo'limi sifatida faoliyat yurituvchi sug'urta tizimining yana bir 
muhim vazifalaridan biri bozor iqtisodiyoti sharoitida ulaming 
investitsiya bozorida faol ishtirokidir.
2000- yilda40,9 mlrd. so'm mablag' miqdorida investitsiyaga 
yo'naltirilgan bo'lsa, 2010- yilga kelib uning hajmi 69139,7 mlrd. 
so'mga yetgan. Bu esa sug'urta bozorining bozor infratuzilmasi 
sifatidagi o'm i yil sayin ortib borayotgan]igini ko'rasatadi.
Mustaqillikning ilk yillarida O'zbekistonda mulkni davlat 
tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayoniga aholining 
keng qatlamini jalb etish maqsadida xususiylashtirish investitsiya 
fondlarini tashkil etish va rivojlantirish bo'yicha maxsus Davlat 
dasturi ishlab chiqildi. Xususiylashtirish investitsiya fondlari - o 'z
aksiyalarini emissiya qilish hisobiga mablag'larni jalb etish, o 'z
mablag'Iari hamda xususiylashtirilayotgan korxonalar aksiyalari 
va davlat qimmatli qog'ozlariga olingan maxsus davlat kreditlarini 
investitsiyalash bo'yicha faoliyatni amalga oshiruvchi ochiq turdagi 
aksiyadorlik jamiyatlaridir. 2000- yil boshiga O'zbekistonda 88 
ta xususiylashtirish investitsiya fondlari va 90 ta xususiylashtirish 
investitsiya fondlari aktivlarini boshqaruvchi kompaniyalar faoliyat 
yuritish uchun litsenziyaga ega bo'ldilar. 75 ta xususiylashtirish 
investitsiya fondlari ikkinchi emissiya loyihasini ro'yxatdan 
o'tkazdi, ulardan 71 tasi o 'z aksiyalarini joylashtirishni tugatdilar. 
Xususiylashtirish investitsiya fondlari aksiyalarini sotishdan 
tushgan mablag'larning umumiy hajmi 300 mln. so'mdan ortiqni 
tashkil etdi. Xususiylashtirish investitsiya fondlari aksiyadorlari 
soni 85 ming kishidan ortdi. «Vaqt» milliy depozitariysi deyarli 
75 ming xususiylashtirish investitsiya fondlari aksiyadorlari uchun 
hisob varaqalarini ochdi.
Bozor infratuzilmasi muassasalari uchun muhtojlik sezuvchi 
muhim sohalardan yana biri kichik biznes va xususiy tadbirkorlik
125

---

faoliyatidir. 1995- yil 28- avgustda qabul qilingan 0 ‘zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 344-sonli «Kichik biznes 
va xususiy tadbirkorlik rivojlanishini qo‘llab-quwatlash Davlat 
dasturi to‘g ‘risida»gi Qarori va shu yilning 21- dekabrida qabul 
qilingan 0 ‘zbekiston Respublikasi «Kichik tadbirkorlikni Davlat 
tomonidan q o ‘llab-quwatlash to‘g ‘risida»gi Qonuni kichik 
biznesga ko‘maklashuvchi bozor infratuzilmasini shakllantirish 
va rivojlantirishning huquqiy asosi bo‘lib xizmat qildi. Ushbu 
hujjatlarda mahalliy hokimiyatlar, vazirlik va idoralar, jam oat 
tashkilotlari va ommaviy axborot vositalarining mazkur sohani 
rivojlantirishga oid vazifalari aniq belgilab berilgan.
0 ‘zbekistonda kichik tadbirkorlikni davlat tomonidan 
qo‘llab-quwatlashni muvofiqlashtirish tizimi ishlab chiqilib, 
u qonun chiqaruvchi va ijroiya hokimiyat organlari, vazirlik 
va idoralar hamda tadbirkorlaming jamoatchilik uyushmalari 
hamkorligi asosida faoliyat ko'rsatadi.
Mamlakatimizda 1993- yili kichik va o‘rta biznesni imtiyozli 
ravishda kreditlash maqsadida Kichik va o ‘rta biznesning 
rivojlanishiga ko'maklashish fondi tashkil etilib, u 1995- yilda 
Xususiy tadbirkorlik va kichik biznesni qo'llab-quw atlash fondi 
(Biznes-fond)ga aylantirildi. Mazkur Fondga davlat mulkini 
xususiylashtirishdan tushgan, tadbirkorlikni qo'llab-quw atlash, 
texnik jihatdan 
qayta 
qurollantirish, 
rekonstruksiyalashga 
yo'naltirilgan mablag'ning 50%i o ‘tkazib berildi.
Biroq, 
bozor 
infratuzilmasining 
rivojlanishi 
nafaqat 
kreditlashni, balki korxonalami tashkil etish uchun bevosita 
investitsiyalaming amalga oshirilishini ham taqozo etadi. Shunga 
ko‘ra, tadbirkorlarni moliyaviy qo'llab-quwatlash maqsadida, 
muhim loyihalarni kreditlar bilan kafolatli ta ’minlash va bevosita 
qo‘yilmalarni amalga oshirish uchun 1996- yili 0 ‘zbekiston tovar 
ishlab chiqaruvchilar va tadbirkorlar palatasi qoshida Tovar ishlab 
chiqaruvchilar va tadbirkorlarni qo‘llab-quwatlash fondi tashkil 
etilib, unga hukumat tomonidan 150 mln. so'm miqdorida mablag' 
ajratildi.
126

---

Tovar ishlab chiqaruvchilar va tadbirkorlar palatasi - bu 
tarmoq xo'jalik birlashmalari tarkibiga kirmaydigan kichik, 
o'rta va xususiy tadbirkorlik subyektlarini a’zolik shart bo'lgan 
holda shartnoma asosida birlashtiruvchi davlatga qarashli 
bo'lmagan notijorat tashkilotdir. Palata O'zbekiston Respublikasi 
Prezidentining 1996- yil 12- martdagi Farmoniga binoan tashkil 
etilib, bu boradagi Qonun 1997- yil 24- aprelda qabul qilindi. Shu 
Qonunga binoan Palata:
-O 'zb ek isto n Respublikasi iqtisodiyotini rivojlantirish, 
uning jahon xo'jalik tizimiga qo'shilishiga ko'maklashish;
-b o z o r infratuzilmasining yaxlit tizimini shakllantirish; 
-tadbirkorlik faoliyati uchun qulay sharoit yaratish; 
-tadbirkorlikning 
barcha 
turlarini, 
O'zbekiston 
tadbirkorlarining boshqa mamlakatlar tadbirkorlari bilan savdo- 
iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy aloqalarini rivojlantirish maqsadida 
tuziladi.
Palata quyidagi vazifalami bajaradi:
-d a v la t hokimiyati va boshqaruv organlarida, jamoat va 
xalqaro tashkilotlarda, shu jumladan, boshqa mamlakatlarda tovar 
ishlab chiqaruvchilar va tadbirkorlaming manfaatlarini ifodalaydi;
—kichik, 
o'rta 
va 
xususiy 
tadbirkorlikni 
rivojlanti­
rish konsepsiyasini ishlab chiqishda hamda xo'jalik yuritu­
vchi subyektlarning faoliyati ustidan jamoatchilik nazorat 
mexanizmlarini ro'yobga chiqarishda ishtirok etadi;
-korxonalar va tashkilotlaming davlat registri asosida kichik 
o'rta va xususiy tadbirkorlik subyektlarining reestrini yuritadi;
- u c h tomonlama hamkorlik (yollanma ishchilar ittifoqi, ish 
beruvchilar ittifoqi va hukumat) tizimini vujudga keltirishda, milliy 
iqtisodiy va 
ijtimoiy siyosatni ishlab chiqish va olib borishda 
ishtirok etadi;
—tadbirkorlik faoliyati uchun kadrlar tayyorlash va qayta 
tayyorlash ishini 
uyushtiradi;
127

---

-tadbirkorlikning 
rivojlanishiga 
to'sqinlik 
qilayotgan 
muammolarni aniqlaydi, tadbirkorlikni rivojlantirishga hamda 
tovar 
ishlab 
chiqaruvchilar 
va 
tadbirkorlaming 
faoliyat 
yuritish sharoitlarini yaxshilashga qaratilgan qonun hujjatlarini 
takomillashtirishda belgilangan tartibda ishtirok etadi;
-x o 'ja lik yurituvchi subyektlar o'rtasidagi nizolarni hal 
etishga ko'maklashadi;
-m oliyaviy 
yordamga 
bo'lgan 
ehtiyojni 
aniqlashda, 
buxgalteriya hisobi va hisobotini, auditorlik tekshiruvlarini tashkil 
etish va yuritishda palata a ’zolariga yordam beradi;
-xalqaro ko'rgazmalar va yarmarkalami, O'zbekistonda va 
boshqa davlatlarda firmalaming taqdimotlarini uyushtiradi;
-tovarlar 
va 
xizmatlar 
eksportini 
rivojlantirishga 
ko'maklashadi, tashqi bozorda operatsiyalar o'tkazishda va 
iqtisodiy hamda ilmiy-texnikaviy hamkorlikning yangi shakllarini 
o'zlashtirishda kichik, o'rta va xususiy tadbirokorlik subyektlariga 
yordam ko'rsatadi.
Bozor infratuzilmasi rivojlanishining o'ziga xos xususiyat- 
laridan biri — bu mazkur jarayonning bir xilda tekis, hech qanday 
muammo va to'siqlarsiz kechmasligidir. Bu, albatta, tushunarli hol- 
dir. Chunki, mamlakatda eski tuzilmalaming sifat jihatidan yangi 
darajaga aylanishi, ba’zi bir «o'z umrini o'tab bo'lgan» tuzilma­
laming yo'qolib, yangilarining paydo bo'lishi - bu shunchaki odd­
iy bir jarayon emas. Bu - kurash jarayonidir. Kurash jarayoni esa, 
albatta, bir xilda, tekis kechmaydi. Unda o'ziga xos yutuqlar, jadal 
va ahamiyatli o'zgarishlaming yuz berishi bilan bir qatorda m a’lum 
to'sqinliklar, o'z yechimini topishi lozim bo'lgan muammolar ham 
uchrab turadi.
2006- 
yilda mamlakatimizda bozor infratuzilmasi sohasining 
rivojlanishiga ta’sir ko'rsatuvchi omillarning tabiatini tadqiq etish 
shuni ko'rsatadiki, bu boradagi to'sqinlik sabablarining aksariyati 
o 'z mohiyatiga ko'ra tadbirkorlik faoliyatiga ta’sir ko'rsatuvchi 
omillami takrorlaydi. Shunga ko'ra, mazkur sabablami baholashda
128

---

Respublika «Ijtimoiy fikr» markazi tomonidan o'tkazilgan 
sotsiologik so'rov natijalaridan foydalanamiz (5.3.2-jadval).