Амир темур тарихидан лавхдлар тошкент 2021


Амир Темур давридаги бозорлар



Download 223,92 Kb.
bet14/39
Sana25.02.2022
Hajmi223,92 Kb.
#276077
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   39
Bog'liq
amir temur

Амир Темур давридаги бозорлар
Азалдан савдо-сотик ривожланган жойда унинг талаб- )\гисжларидан келиб чикдб хунармандчилик махсулотлари 1а(|срланади, бозорлар равнак топиб, мамлакат ахолиси турмуш царажаси ортиб боради. Шунинг учун Темур ва унинг ворислари мамлакат икдисодий хаётида мухим урин тутган савдо-сотик ривожига катта ахамият берганлар. Мовароуннар ва Хуросоннинг марказий шахарларида тепаси тим килиб сиилган бозорлар - чорсулар сони купайтирилиб, расталар кснгайиб борган.
Амир Темур даври хакида суз кетганда, мамлакатда ички ва гашки бозор муносабатлари шахсан Темур томонидан хар юмонлама куллаб-кувватланган. Унинг хукмронлиги даврида савдо расталари ва бозорларни, йулларни яхшилаш ва асосий карвон йулларида карвонсаройлар барпо этиш борасида катта ишлар амалга оширилди. Бу даврда бозорлар нафакат иктисодий муносабаглар тукнашадиган жой, балки мамлакат ижтимоий хаётидаги бошка мухдм масалалар амалга ошириладиган манзилга хам айланган. Бир суз билан айтганда, бозор шахар хаётининг маркази булган. У, шунингдек, адабиёт, турли фан сохаларидаги ютуклар билан фикр алмашинадиган жой вазифасини хам утаган. Бу ерда хукмдор буйруклари укиб эшитгирилган, айбдорлар жазоланган.
Бу даврда мамлакат пойтахти Самаркандца савдо ва хунармандчиликнинг ривож топганлиги Самаркандга тапгриф буюрган испан элчиси Руи Гонсалес де Клавихони хайратда колдирган. 1404 Йили Темур салтанатида булган Клавихо уз эсдаликларида куйидагича кайд этади. «Бу шахарда олди-сотди учун кулай махсус савдо растасининг мавжуд эмаслиги туфайли, подшо шахар буйлаб катта куча чикдришни, унинг икки томонига мол сотиш учун раста ва дуконлар куришни буюрди. Бу куча шахарнинг четидан бошланиши ва бутун шахар оркали утиб. иккинчи четига бориб етиши керак эди. Подшох курсатиб берган йуналишда куча утказила бошланди Куча йуналишидаги уй-жойлар, кимники булишидан катъи назар, бузиб текисланди... Кучани кенг олиб, унинг хар икки томонига савдо дуконлари куришди, хар бир дукон олдида ок тошлар билан копланган баланд курсилар урнатилди. Барча дуконлар жуфт-жуфт к,илиб бир-бирига туташтирилди. Кучанинг тепаси эса бопщан оёк, тим кдлиб равоксимон шаклда ёпилди. Ёруглик тушиши учуй унта катор дарчалар урнатилди. Дуконлар куриб битирилиши биланок, уларга савдогарлар урнашар ва турли молларни сотишга киришар дилар. Кучанинг хар ер-хар ерида ховузлар кавланган булиб, улар сувга тулдириб куйилганди... Кундуз куни ишлаган кишилар кеч кириши билан уйларига кетишар ва уларнинг урнига кечаси ишлаш учун бошкалари келишар эди, айримлари уйларни бузар, бошкалари ер текислар ва учинчилари курилиш билан банд эди... Бундай катга курилиш йигирма кундан озрок муддатда амалга оширилгани, шубхасиз, кишини хайратга солади», - деб хикоя килган эди Клавихо93.
Самаркандца Оханин, Феруза, Сузангарон, Гозуристон (Коризгох), Бухоро ва Шайхзода (Чорраха) дарвозалари шахарнинг олти тарафидан келадиган йулларини белгилаб турарди. Дарвозалардан бошланган шахар кучалари марказий бозорга бориб уланарди. Ихтисослашган бозор расталарида муайян махсулот тури билан савдо олиб борилар эди. Самарканд бозорларига хос бу хусусият нафакат уша давр муаррихларининг, балки кейинги давр муаллифларининг хам хайратига сазовор булган. Захириддин Мухаммад Бобур уз хотираларида купрок Амир Темур даврида Самарканд буюмларига ихтисослашган савдо расталари мавжуд булганлигини курсатади94. Одатда, раста номи у сотиладиган махсулот номи билан белгиланар эди. Бозорларда шахар савдоси мужассамлашган булиб, бу ерда хунармандчилик ишлаб чикариши хам жойлашган эди. Купгина дуконлар нафакат савдо-сотикни амалга оширувчи жой, балки хунарманд уз махсулотини шу ерда тайёрлаб, шу ерда сотадиган жой вазифасини хам утаган. Хунармандларнинг аксарияти шахар бозорлари майдонларида истик,омат килган. Амир Темур шахар бозорларининг савдо майдонларини жихозлашга алохида эътибор берган.
Шахарнинг марказий бозорида пул айирбошланадиган саррофхона жойлашган. Бозор махсулотларга нарх белгиланадиган жой хам эди. Нарх хаддан ташкдри кутариб юборилганда сотувчилар цаттик жазоланган ва савдогарларни химоя цилишган95. Мамлакат бозорларида хатто нарх-наво ва тош-тарозуларнинг гугри ёки эгрилигини назорат килувчи алохида мансаб мавжуд булган. Шариат асосида ижтимоий тартибни назорат килиш ва маънавий бузукчиликнинг олдини олиш функцияларини бажарган бундай мансаб эгалари мухтасиблар деб аталган. Юкорида хайд этилгани каби улар бозорлардаги тошу тарозулардан уриб колиш ва бу ерда содир булиши мумкин булган бошка хукукбузарликларнинг олдини олганлар, тартиб сакдаганлар ва уз вазифаларидан келиб чикдб жазолаш ишларини олиб борганлар.
Бу даврда бозорлар нафакдт савдо -сотик, амалга ошириладиган жой, балки мамлакатда кечаётган жараёнлардан хабардор булиш марказига хам айланган. Бозорлар гавжумлиги ва ахоли куп тупланадиган жой булганлиги учун ундан ижтимоий-сиёсий мацсадларда хам фойдаланилган. Жумладан, Амир Темур даврида жиноятчилар учун берилган жазолар халкдан яширинча эмас, очик,часига бозор ва очик халк, гавжум булган майдонларда ижро этилган. Бу мажбурлов аппарата учун тарбиявий восита вазифасини утаган96. Мазкур жараёнга гувох булганлар мамлакатда, катта-кичиклигидан катьи назар, жиноят содир этмасликка, бозорларда угирлик килмаслик. харидорни алдамаслик, факдт халол савдо билан шугулланиш энг тугри йул эканлигига жонли жазо воситасида амин булиб борганлар.
Бозорларда, одатда, кузбойловчилар, дорбозлар. курашчилар, кугирчокбозлар турли томошалар курсатар эди. Айникса, дор уйинининг эътибори баланд булиб, х,еч бир байрам усиз утмаган. Аслзодалар хам, халк, хам дорбозликни мардлик ва поклик намунаси деб билиб, унга эътикод куйган. Дор катта майдонларда, бозор жойларида тикилиб, минглаб одамларни туплаган, томошабинларда матонат, химмат, мехр- мурувват туйгуларини уйготган. Рамазон ойида бозорларда кечаси утказиладиган удумлар (бозори шаб)да хукмдорнинг шахсан узи тайинлаган, асосан, карнайчи ва ногорачилардан иборат сарой мусикдй гурухдари - мехтар фаол катнашганлар97.
Хорижий элчиларни иззат-икром билан кабул килиш анъанаси Амир Тему'рдан кейин унинг авлодлари салтанатида хам сакданиб колган. Бунда ташриф буюрган элчиларнинг мамлакатнинг кудраги хакида кандай тасаввурга эга булишлари унинг бозорлари билан хам боглик булган. Зеро, бозорлари тукин-сочин булган мамлакат иктисодий жихатдан анча кудратли булади. Шу нукгаи назардан, тарихчи Абдураззок Самаркандий Хирог шахрида 1413 Йили Хитой элчиларининг кутиб олиниши хакида, жумладан, шундай ёзади: «Шу орада Хигой вилоятидан, у мамлакатларнинг Чину Мочин подшохи Дой-Минг хон тарафидан элчилар етиб келди. (Хокони саъид Шохрух томонидан) «шахар бозорларига зийнат берилсин, хар бир санъат эгаси уз хунарини гула зохир кдлиб дуконини безатсин», деган хумоюн фармон со дир булди»98. Мазкур кайддан шу нарса маълум буладики, Шохрух томонидан элчиларга нафакат бозорларнинг тукин-сочинлиги, балки унда сотилаётган хунармандчилик махсулотларининг бошка юртдагиларидан колишмаслиги, балки санъат даражасига кутарилганини курсатмокчи булишган.
Хулоса килиб айтганда, Амир Темур ва Темурийлар даврида бозорлар ижтимоий жараёнларнинг марказларига айланган. Ундан факат олди-сотди ишлари амалга ошириладиган жой сифатида эмас, балки йирик бозорларда ахоли гавжум тупланганлиги учун халк билан давлат уртасидаги мулокот амалга ошириладиган куприк сифатида фойдаланилган: фармонлар ва мухим сиёсий хабарлар бозорларда укиб эшитгирилган. Бозорларнинг фаолият юритиши махсус мансаб эгалари томонидан назорат килинган Бозорларга кдраб мамлакатнинг иктисодий ахволига, ахолининг турмуш даражасига, ундаги чет эллик савдогарлар мавжудлигига караб эса мамлакатда хавфсиз ва тинч мухит яратилганига бахо бериш мумкин булган. Бозорлардан хатто чет мамлакатдан нуфузли шахслар ва элчилар ташриф буюрганда хунармандчилик дурдоналарини курсатиш (кургазма килиш) жойи сифатида хам фойдаланилган.



Download 223,92 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   39




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish