Амир темур тарихидан лавхдлар тошкент 2021



Download 223,92 Kb.
bet10/39
Sana25.02.2022
Hajmi223,92 Kb.
#276077
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   39
Bog'liq
amir temur

Амир Темур хотинлари
Шоурух У1ирзо даврида ёзилган «Насабнома» деб аталган рисолада келтирилиишча, Соуибцирон бутун уаёти даврида ун саккиз аёлни уз никоуига олган.. Улар орасида энг магиуури Биби Хоним ёки Сароймулк хоним булган. Шунингдек, уз маурамига олган хос канизаклари эса йигирма иккитани ташкил кушан55. Таъкидлаш лозимки, бу урта аерчилик сарой ан-ьаналарида унча катта булмаган уарам уисобланади.
Дастлаб ун саккиз маликанинг номларини санаб утамиз: Улжай Туркон ого - Амир Мусалло ибн Амир Кдзагоннинг кизи. Султон Бахт Бегим шу аёлдан тугилган. Покиза хонзода Турмуш ого булиб, Жахонгир Мирзо ва Ого Бегимнинг онасидир. Яна бири Дилшод ого эди. Шунингдек, Саодат Султон Тугди Бей Одсуфи Кунгирот кизи, Туман ого Амир
Мусе кизи, Тукал хоним Хизр Хожахон кизи, Давлат Туркан ого, Султон ого, Бурхон ого, Улус ого Амир Баён Сулдуз Жонибек кизи, Ого Мундар, Чулпон Мулк ого, Бахт Султон Орой, Ого Некуз ва Навруз оголар харамнинг олий маликалари булган.
Мацрамига олинган ун саккиз канизаклар куйидагилардир'. ТогаЙ Тур кон ого - корахитой уругидан булиб, Шохрух Мирзо ундан тугилган эди. Жахон Бахт ого, Такор Уч Берур ого, Латик ого, Ёби Бек ого, Дар Султон ого, Дилшод ого, Мурод Бек ого, Пируз Бахт, Хуш Келдирай ого, Дилхуш ого, Барот ого, Севинч Малик ого, Азруний ого, Менглик ого Жони Курбоний - амирзода Мироншохнинг онаси эди, Ёдгор Султон ого, Худодод ого, Туман ого - Умаршайх Мирзонинг онаси эди, Бахт Нигор ого, Мулкон Шох ого, Филуний ого.
Сароймулк хоним Чигатой улусига мансуб булган мугул хонларидан КДзонхоннинг кизи булиб, 1341 йилда тугилган эди. Сароймулк хоним балогатга етгач, 1355 йилда амир Хусайн уз никохига киритади. 1370 йилда амир Хусайн катл килингач, Амир Темур никохига киради. Сохибкирон Амир Темур мазкур Сароймулк хоним туфайли «Курагон» унвонига мушарраф булади. Курагон ибораси мугулча суз булиб, «куёв» деган маънони ифодалар эди. Сароймулк хоним хон авлодига мансуб булгани туфайли харамдаги барча маликалардан улуг хисобланиб, «катга хоним» (Бибихоним) деган унвонга эга булди. Сохибкирон Амир Темур Сароймулк хонимдан фарзанд курмаган.
Унинг дастлабки хотини Турмуш Огодир. У Мовароуннахрнинг йирик амирларидан Жоку Барлоснинг кизи булган. Амир Темурнинг катга кизи Ого Бегим ва тунгич угли Жахонгир Мирзонинг онаси. 1382 йилда Ого Бегим тусатдан бедова касалга учрайди шу йил охирида вафот этади. 1376 йил Жахонгир халок булган. Сохибкироннинг иккинчи хотини УлжоЙ Туркон Ого бегим Амир Казаганнинг невараси, Амир Мусаллонинг кизи, Амир Хусайннинг синглиси эди. Амир Темурнинг иккинчи кизи Султон Бахт бегимнинг онаси.
Амир Темурнинг харамларидан яна бири Чулпон Му лк Ого бегим булиб, Хожибек мугулнинг кизи эди. У Сохибкироннинг 1391 ва 1394 йиллардаги харбий юришларида бирга юрган.
Менглик Курбон огодан угли Мироншох тугилган. Амир Темурнинг чевараси булган Захириддин Мухаммад Бобур хам Менглик Курбон ого авлодидан булган. Темур харамларидан яна бири Дилшод Ого бегим булиб, Султон Увайе Шайх Хасан Жазойирнинг кизи эди. У 1374 йилда Амир Темур никохига киради ва 1383 йилда касалликдан вафот этади.
Яна бир суюкли хотин Туман Огодир. Туман Ого Сарой Мулк хонимнинг акаси амир Мусонинг кдзи ва Сароймулк хонимнинг жияни булган. У 1366 йилда тугилиб, 1378 йилда 12 ёшида Амир Темурга никох килинган. Унинг шарафига Темур Самаркандца Боги Бихиштни барпо этган.
1397 йилда Сохибкирон Конигилда катта туй утказиб, Тукал хонимни уз никохига киритади. Тукал хоним харамда (хон к,изи булгани туфайли) Сароймулк хонимдан кейинги уринда турган ва «кичик хоним» деб аталган. 1397 йилда Сохибкирон Тукал хоним шарафига Самаркандца «Боги Дилкушо»ни барпо эттиради.
Ибн Арабшохнинг ёзишича, 1408 йилда Халил Султон Мирзонинг хотини Шодимулк Тукал хонимни захарлаб улдирган. Сохибкироннинг кейинги пайтларда олган хотини Рухпарвар Ого булиб, Амир Темурнинг хос канизларидан эди. Рухпарвар Ого хам ёш ва гузал аёл булган («Насабнома»да бу аёл нами келтирилмаган). Унинг Сохибкирондан фарзанди булмаган. Амир Темур вафотидан сунг Рухпарвар Огони Темурнинг нуфузли амирларидан бири уз никохига олган. Рухпарвар Ого 1423 йил вафот этган56.
Колган маликаларнинг айримлари номлари манбаларда сакданган булса-да, етарли маълумотлар мавжуд эмас. Буни мусулмон анъаналари хукмрон жамиятда тарихий асарлар ёзиш тамойили асосида аёллар билан боглик маълумотларга эътибор каратилмагани билан изохдаш мумкин.
Амир Темурнинг тутинган угли
Амур Темурнинг бутун жауон аулини уаиратга солган уарбий зафарларига асосий сабаб - унинг моуир лашкарбошилик салоуияга зга булганлиги эди. Шу билан бирга, унинг остида жасур ва садоцатли саркардаларнинг булшии ва улар томонидан бош нумондон (Соуиб^ирон) томонидан ишлаб чикулган стратегияларнинг моуирона ижро этилиши куплаб шонли галабаларни таминлаган. Шу боне, Амир Темур узининг садощлтли ва моуир саркардаларига гамхурлик кулган, уларни моддий ва маънавий рагбатлантирган.
Малумки, Сохибкироннинг саркардалик салохияти унинг бир неча бор оз сонли кушин билан куп сонли ганим лашкарларига карши жанг олиб бориб, галабага эришганлигвда куринади. Галабага хисса кушган саркардаларнинг жасорати, кахрамонлиги, довюраклиги, харбий тактик амалиётларни мохирона куллаши Амир Темур эътиборидан четда колмас, улар га инояту мархаматлар курсатилар, муносиб даражаю унвонлар билан шарафланар, улар турфа тортигу суюрголлар билан сийланарди.
Шундай саркардаларидан Сохибкдрон алохида мехр куйгани бу - Амир Шайх Нуриддин эди. У жалойир кавмининг нуфузли вакили Сарибугабекнинг оиласида таваллуд топтан57. Ёшлигидан харб ишига мухаббат ва ипггиёки баланд булган Нурудцинни Амир Темурнинг узи тарбиялаб вояга етказган. Унинг илм-фан, шариат, айникса, харбий саньатдан юкори савияда бохабарлигини хисобга олиб Темур уни суюкли набираси Иброхим Султон ибн Шохрух мирзонинг устози ва мураббийси этиб белгилаган58.
Шайх Нуриддин 1390-йиллардан бошлаб Амир Темур харбий юришларида фаол иштирок этган, энг нозик ва мухим харбий операцияларга рахбарлик килган. Хусусан, Темурнинг t'liiiiii Урда хони Тухтамишхон билан урушлари, Эрон, Хиндистон, Якин Шарк худудларига килинган юришларда .нюхида жасорат намойиш килган. Темурийлар даврининг м.ипхур тарихчиси Шарафуддин Али Йаздийнинг ёзишича, 1 102 йил Анкара жангида Боязид Йилдирим маглуб этилгач, Шайх Нуриддин Турк султонлари пойтахти Бурсани ишгол килишга юборилган. Амир Темурнинг фармонига мувофик, Бурса шахрига кириб, Боязид Йилдиримнинг олтину жавохдр гула хазинасини кулга киритган ва Сохибкиронга юборган59.
Амир Темур Хитой юришига чикиб, Утрорга келган пайгда уду г беклардан Шайх Нуруддин, Бердибек, Шохмалик, Хожа Юсуф унинг кошида мулозаматга булишган. Сохибкирон вафотидан кейин Шайх Нуруддин Темурбекнинг васиятига содик колган ва бошкаларни хам шунта даъват этган. Лекин, темурийлар уртасида тахт учун бошланган кураш Сохибкирон ишончини козонган атокди саркардалар уртасига хам низо солган эди. Чунончи, Темур салтанатининг карор топишида улкан улуш кушган, йирик жангларда матонат ва кахрамонлик курсатган, купдан-куп харбий амалиётларни бир тану бир жон булиб амалга оширган Амир Шохмалик ва Шайх Нуриддин орасидаги муросасиз карама-каршилик шу туфайли содир булган эди. Шундай тукнашувларнинг бирида, 1411 йил Шайх Нуриддин халок булган60.
Амир Шайх Нуриддин Амир Темурнинг энг ишонган беги булиб, унта уз фарзандлари кдтори муносабатда булган. Х,офиз Таниш Бухорийнинг ёзишича, «Шайх Нуриддин Амир Темурнинг зур амирларидан эди ва ул хазрат уни «фарзандим» деб атарди ва унга Туркистон мулки бошкарувини топширган эди»61. XV асрда яшаган яна бир муаррих Фасих Хавофий хам Шайх Нуриддин Амир Темурнинг зутинган угли булганлигига,
энг нозик ва кдлтис вазиятдаги вазифалар мазкур амирга топширилганлигига ишора кдлади62.
Темурнинг довюрак, мохдр ва энг мухими, садокатли бекларини уз фарзандлари сафида куриб, уларга мурувват курсатиши, моддий ва маънавий рагбатлантириши Сохибкироннинг маваффакият калитларидан бири эди.




Хужа Илгордаги Амир Темурнинг


«Полвон тош»и аслида кандай тош?

1\аищадарё вилояти, Яккабог туманида жойлашган, Софюцирон Амир Темур таваллуд топган Хужа Илгор кишлогиоа буюк бобокалонимиз уаёт йулига багишланган маданий ёдгорлик деярли сакранмаган.
Кишлокда милодий 711 йилда вафот этган ва халк, уртасида Хужа Илгор ота номи билан танилган Хужа
Мухаммад ибн ал- К,осимнинг хам
макбараси жойлашган булиб, Хужа Илгор кишлоги бугунги кундагидан шимоли-шаркда караб кенгайган худудца булган. Амир Темур билан бир даврда яшаган тарихчи Ибн Арабшохнинг таъкидлашича, Сохибдирон Хожа Илгор кишлогида тугилган ва ту маконда улгайган.
Ривоятларга кура, мазкур киш л о кд аги «Хужа Илгор ота» кабристонида булган, огирлиги 100 килограммга якин тош Амир Темур ёшлигида кутариб, машк, уилиб чиниууан «полвон кип» экан. Лекин, сунгги пайтларда олиб борилган илмий гадуикотлар, бу тошнинг «полвон тош» эмас, балки, кабр тоши жанлигини исботлади. Чунки, Мовароуннаурда Темур ва юмурийлар даврига уадар уабрлар учун уайроу тошлар куйилган булса, XIV асрдан мармар тошдан уабр тоши куйиш урфга кирган.
«Хужа Илгор ота» кабристонидаги «полвон тош»нинг шакли бешиксимон булиб, бу араблар истилосидан кейин пайдо булган шакл уисобланади. Темур ва темурийлар давридаги уабрлардаги тошлар, хусусан, Самаруанддаги Шоуи Винда ансамблидаги темурий шаузода, малика ва амирларга гегишли куплаб кабр тошларининг шакли айнан, «Хужа Илтор ота» кабристонидаги «полвон тош»нинг шаклини эслатади.
Хуш, бу тош уабр тоши булса, нега унда ёзувлар мавжуд эмас?! Тарихчи ва эпиграф олим Бобур Аминовнинг изланиши иатижаларига кура, урта аср кабр тошларининг уаммасвда уам ёзувлар мавжуд эмас. Тарихий манбалар тахдили асосида, буни куйидагича изоулаш мумкин: 1) бундай тошлар асосан, юкори табака вакилларига куйилган булиб, тугилган бола гудаклигидаёк вафот этса, унга куйилган тош ёзувсиз булган; 2) мусулмон жамиятларида куп уолларда аёлларга куйилган кабр тошларига ёзилмаган; 3) айрим уолларда бек ва амирлар узларига тириклигидаёк кабр тош ясатишган, вафот этгандан кейин унга авлодлари ёздиришлари лозим булган. Вазият узгариб, тош соуибининг бошуа жойда вафот этиб, дафн этилиши натижасида тошлар эгасиз колиб кетган (буни эски кабристонлар омборларидан топилган ёзувсиз тошлар тасдиулайди).
Хуллас, XIX асрнинг иккинчи ярмидан бошлаб бу тош «полвон тош» сифатида уарала бошланган. Унгача булган даврдаги манбаларда «полвон тош»лар хусусидаги маълумот учрамайди. Шунингдек, Амир Темур хукмдор ёки мамлакатнинг юкори даражали шахсининг фарзанди булмаганлиги учун, унинг болалик даври замондош тарихчилар томонидан ёритилмаган. Шунинг учун, унинг болалиги ва у< мирлик данри \ак,ида фактлар эмас, асосан, афсона ва ривоя глар мавжуд.



Download 223,92 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   39




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish