Резисторда: Бундан маълум бўладики, резистив қаршиликда ток ва кучланиш амплитудалари орасидаги боғланиш бўлади. Бунда тебранишлар фазалари мос келади, яъни резисторда ток ва кучланишларнинг тебранишлари фазада бўлади

• Бирор пассив элемент орқали қуйидаги ток оқаётган бўлсин
• i = Im Cos(ωt+Ψ).
• Шу элементда кучланиш ва токнинг гармоник тебраниши амплитудалари ва бошланғич фазалари орасидаги боғланишни аниқлаймиз: бунда уларнинг мусбат йўналишлари мос деб қабул қиламиз.
• Резисторда:

• Бундан маълум бўладики, резистив қаршиликда ток ва кучланиш амплитудалари орасидаги боғланиш

• бўлади. Бунда тебранишлар фазалари мос келади, яъни резисторда ток ва кучланишларнинг тебранишлари фазада бўлади. Уларнинг вектор диаграммалари 4.1-расмда келтирилган.

• 7-маъруза. Ўзгарувчан ток занжирлари

• 4.1-расм. Ток ва кучланиш вектор диаграммалари келтирилган.

• Индуктивлик ғалтаги мавжуд бўлган занжирдан (4.1) гармоник токи оқиб ўтганда индуктивликдаги кучланиш қуйидаги қонуниятда ўзгаради

• Демак, ток ва кучланиш гармоник тебранишлари амплитудалари орасида қуйидаги боғланиш мавжуд бўлар экан:

• Аниқланган ифодалар таҳлилидан кўринадики, индуктивликда токнинг гармоник тебраниши кучланиш тебранишидан фаза бўйича φ = π/2 бурчакка кечикар (орқада қолар) экан; ёки, шу манодаги бошқача таъриф - кучланиш гармоник тебранишлари фазаси бўйича ток тебранишларидан π/2 бурчакка илдамлаб (илгарилаб) кетар, ёки олдинда бўлар экан.

• Кетма-кет уланган (4.2-расм) резистив ва индуктив қаршиликлари бўлган электр занжирида (қисқалик учун RL–занжир) гармоник тебранишлар ҳам актив, ҳам индуктив ташкил этувчилардан иборат бўлади. Занжирда қаршиликларнинг қандай ташкил этувчиси каттароқ ёки кичикроқ эканлигига қараб, ток кучланишга нисбатан 0 < φ < π/2 бурчакка кечикади. Ток I, резистордаги кучланиш индуктивликдаги кучланиш ва келтирилган кучланиш ораларидаги фаза силжиши қ қуйидаги ифодалар ёрдамида ҳисобланади:

• а) б)
• 4.2-расм. Кетма-кет RL – занжири схемаси; б) вектор диаграммаси.

• Сиғимга гармоник кучланиш u = Um Cos(ωt+Ψ) уланса, ток қуйидагича ифодаланади:

• демак, кучланиш эгри чизиғи ток эгри чизиғидан π/2 бурчакка кечикади.
• Сиғимда гармоник ток ва кучланиш тебранишлари амплитудалари қуйидаги ифода ёрдамида аниқланади

• Параметрлари аралаш схемаларда – резистив қаршилик R ва сиғим С мавжуд бўлганда (4.3-расм), кучланиш тебраниши токнинг тебранишидан -π/2 < φ < 0 бурчакка кечикади. RC–занжирларда ток ва кучланиш амплитудалари, ҳамда улар орасидаги фазалар фарқи қуйидаги ифодалар ёрдамида аниқланади:

• 4.3-расм. а) Кетма-кет RС – занжири схемаси; б) вектор диаграммаси.

• Қуйида RL- ва RС-занжирлар схемалари реактив элементларининг кучланишлари таъсир этувчи қийматларининг частотага боғлиқлиги келтирилган (4.4-расм).

• 4.4-расм

• 4.5-расмда RL-занжир 4.2,а-расм схемаси (1 эгри чизиқ) ва RC–занжир 4.3,а-расм схемаси (2 эгри чизиқ) таъминлаш кучланишлари ва токлари орасидаги фазалар силжишининг частотага боғлиқлиги келтирилган.