Amea folklor institutu

ƏDƏBİYYAT

1. 
   Ə.Cəfərzadə. Məqalələri, Bakı, 2001
   
2. 
   Ə.Cəfərzadə. Xızır Nəbi bayramı // Folklorşünaslıq məsələləri. Bakı, 1991 //
   
3. 
   Kitabi Dədə Qorqud, Yazıçı, 1988 s.137
   
4. 
   A.Nəbiyev. Azərbaycan xalq ədəbiyyatı. I hissə.
   
5. 
   Известие Азербайджанского археологического комитета. Баку, 1926 с.19
   
6. 
   Toy və halay mahnıları (Tərtibçi B.Şahsoylu). Bakı: Gənclik, 1990, s.11
   
7. 
   Azərbaycan folkloru antologiyası. II kitab (Toplayanı Ə.Axundov). Bakı, Azərbaycan EA nəşriyyatı, 1968, s.11
   
8. 
   Bəhlul Abdullayev. Haqqın səsi. Azərbaycan Dövlət nəşriyyatı. Bakı, 1989, s. 111
   
9. 
   El güzgüləri, elat söyləmələri. (toplayan və tərtibçi Məhərrəm Qasımlı). Azərbaycan Dövlət nəşriyyatı. Bakı, 1993, s. 40.
   
10. 
    Ə.Cəfərzadə. Unudulmuş əziz günlərimizdən. Azərbaycan jurnalı, 2001, № 9, s.162
    
11. 
    Azərbaycan MEA Tarix İnstitutunun elmi arxivi. F.I.C.İ. Qovluq №128, 1935.
    
12. 
    Gəlinin cehiz kitabı (müəllif və tərtibçi Əkrəm Əylisli). Bakı, Yazıçı, 1994, s. 133
    
13. 
    Bəhlul Abdullayev. Göstərilən kitabı. s. 13
    
14. 
    Qalib Sayılov. Şirvanda Novruz bayramı.
    
15. 
    El düzgüləri, elat söyləmələri. s. 40
    

Gülyalek Nurmammedova
Ardahan Üniversitesi
Türkiye
“GORKUT ATA”, “NECEP OĞLAN” DESTANLARININ TÜRKMEN HALK VARYANTLARINDA KAFKAS İSİMLERİ VE TİCARİ YOLLAR
Caucasians Names And Commercial Routes In Turkmen National Versions “Gorkut Ata” And “Nejep Oglan” Epics
We know that the origin of the Turks have been moving to West for 2000 years. According to Prof. Dr. Sadik Tural and writer Annaguli Nurmemmet’s ‘Gorkut Ata’ book, the Turkmen national version, which was published in 1999 in Ankara, mentions that moving of the Turks to the West were divided in to 2 main ways. Our subject at the moment is the way which goes from the Azerbaijani and Georgian area to the West.
Interestingly, even though the Turkmen national versions mention the stories of the Inner and Outer Oguzhs in Mavera-un-Nehir and Horasan, it is interesting that the way they mention the ways which go to the Caucasians in a commercial method. For instance, in the section that’s called ‘Bamsim Birek’, which is called by the public people is saying that ‘May you all go to the Rum Province and bring a gun which my son deserves, military clothes, and a horse.
Oghuz tribes’ names are mentioned a lot in the Turkmen national versions of the ‘Dede Korkut’ epics, which belongs more to the Azerbaijan; Bayindir, Bayat, Igdir and so on. Especially, the epic’s ‘Igdir’ story is very interesting. It is possible to make connections with the names of the Caucasians in Turkmenistan’s Igdir names which belong to outer Oghuzs.
In some of our other Turkmen epics, good business connections with the Oguzhs and Caucasioan nations are being mentioned. Ata Rahmanov states this: ‘The Turkmens (Oghuzs), have made lots of business connections especially with the Caucasian nations. This is being mentioned in the right way in the ‘Necep Oglan’ epic. (Our Version of Gorgut Ata, ‘Edebiyat ve Sungat’ Newspaper, 12th August 1988).
Biz 2000 yıla yakındır Türk soylu halkların Batı’ya dalgalar halinde göç ettiğini biliyoruz. Prof.Dr.Sadık Tural ile yazar Annaguli Nurmemmet’in 1999’da Ankara’da yayınladığı “Gorkut Ata Türkmen Halk Nüshası” kitapta bahsettiğimiz bu göçün iki ana yolu olduğundan söz açılmaktadır. Bizim şu an konumuz Azerbaycan sahasından ve Gürcistan üzerinden Batı’ya giden yoldur... Bu yollar sadece göçün yolları olmamıştır. Aynı zamanda onlar büyük kültürlerin, eserlerin yolları olmuştur.
İlk önce sözü şu an yukarıda bahsettiğimiz “Gorkut Ata” destanının Türkmen Halk nüshası hakkındaki kitapdan başlayalım. Bu kitap şu zamana kadar Türkme­nistan’da bilinen “Dede Korkut” efsanelerini içermektedir. Prof.Dr. Mati Koseyev 1950.yılda, başına çok kötü günlerin geleceğini bildiği halde, bu esfanelerin halk varyantlarının birçoğunu yayınlamıştır. Aynı zamanda meşhur Türkmen folklorcusu Ata Rahmanov, halk arasından “Gorkut Ata” destanının 12 boyunu toplamıştır. Tabii, bu destanın Drezden ve Vatikan varyantlarını hepimiz biliyoruz. Türkmenlerin arasında bilinen sözlü anlatımlar başka bir boyut kazanmaktadır. Türkmen halk varyantları, zamanında Mavera-ün-Nehir ve Horasan’daki İç ve Dış Oğuzların hikayelerini anlatsa bile, Kafkaslara giden yollardan, Rum ilinden ticari anlamda bahsedilmesi dikkat çekicidir. Örneğin, destanın halk dilinde söylenen ve “Bamsım Birek” olarak geçen bölümünde şöyle deniliyor: “Sizler Rum vilayetine varın da benim oğluma münasip silah, esbap (askeri giysi), at getirin” diyor.
Türkmen halk varyantlarındaki “Dede Korkut” efsanelerinde Azerbaycan’a daha çok mahsus olan Bayındır, Bayat,İgdir gibi Oğuz boylarının ismi çok geçmektedir. Aslında Oğuzların Kafkaslarda dalgalanan bayrağı Azerbaycan’dır. Özellikle, destanın “İgdir” efsanesi ilgi çekicidir. Türkmenistan’daki Dışoğuzlara mahsus İgdir ismini Kafkasların Anadolu’ya olan kapısı Iğdır’la bağlantı kurdurmak mümkündür.
Bazı başka Türkmen destanlarımızda Oğuzların Kafkas halklarıyla sağlam ticari yollarından bahsediliyor. Ata Rahmanov bu hakkında şöyle yazıyor: “Türkmenler (Oğuzlar) özellikle Kafkas halklarıyla çok ticaret yapmışlar. Bu tarihi geçmiş “Necep Oğlan” destanında doğru anlatılmaktadır” (“Gorkut Ata’nın Kendi Aramızdaki Varyantı”, “Edebiyat ve Sungat” gazetesi, 12.Agustos 1988.).