Amea folklor institutu

Birincisi, Qafqaz ərazisində yaşayan xalqlarının əksəriyyətinin şifahi yaradıcılıq nümunələrinin təqdim olunması.
İkincisi, məcmuədə nəşr olunan xalq yaradıcılıq nümunələrinin regional və məhəlli mənsubiyyətlərinin göstərilməsi.
SMOMPK (QƏXTMT) məcmuəsində çap edilmiş folklor nümunələri janr baxımından rəngarəng olduğu kimi, kəmiyyət etibarilə də geniş əhatə dairəsinə malikdir. Topluda minlərlə atalar sözü və məsəllər, əfsanə və rəvayətlər, xalq inamları, yüzlərlə nağıl, tapmaca və s. nəşr edilmiş və bu qiymətli folklor mətnlərinin yazıya alınması ilə bağlı məlumatlar (pasport) verilmişdir.
Azərbaycanın tədqiqatçı-alimlərindən P.Əfəndiyev,(3) İ.Abbaslı, (4) V. Vəliyev, (5) Ə.Əfəndiyev(2), Y.Əliyev,(6) M.İmrani(7) və başqalarının qeyd etdikləri kimi, SMOMPK (QƏXTMT) məcmuəsi Qafqazda yaşayan müxtəlif xalqlar haqqında, o cümlədən Azərbaycan xalqı haqqında, onun tarixi, coğrafiyası, arxeologiyası, folkloru, etnoqrafiyası, mədəniyyəti, adət-ənənələri və s. məsələlərə dair çoxlu qiymətli materiallar dərc etmişdir.
SMOMPK (QƏXTMT) məcmuənin işıq üzü görən 46 cildinin demək olar ki, hamı­sın­da Qafqaz xalqlarının-tatarların-yəni azərbaycanlıların, gürcülərin, ermənilərin, osetin­lərin, abxazların, svanların, aysorların, minqrellərin, kürdlərin, kyurinlərin və başqa xalqla­rın folklorundan nümunələr verilmiş, həmçinin çap edilmiş bu nümunələrə isə müəyyən şərhlər və izahatlar yazılmışdır. Bu baxımdan SMOMPK (QƏXTMT) məcmuəsi həm Qafqaz xalqları folklorşünaslığının XIX əsr mərhələsini, həm də 50 il müddətdə Qafqaz ərazilərindən toplanılıb yazıya alınmış, tərcümə və nəşr olunmuş folklor nümunələrinin öyrənilməsi baxımından zəngin material verir. Buna görə də tərəddüd etmədən demək olar ki, SMOMPK (QƏXTMT) məcmuəsi Qafqaz xalqlarının tarixi, Qafqaz xalqlarının folkolru və bütövlükdə Qafqaz xalqlarının mədəniyyəti üçün əvəzsiz mənbədir. Tədqiqatçıların fikrinə görə Qafqaz xalqlarının folkolrunun toplanılıb öyrənilməsi sahəsində «ən səmərəli və böyük iş», SMOMPK (QƏXTMT) məcmuəsi tərəfindən görülmüşdür.
Məsələn, Azərbaycan folklorşünası P.Əfəndiyev SMOMPK (QƏXTMT) məc­muə­sinin Azərbaycan folklorşünaslığında əvəzsiz rolunu xüsusi vurğulayaraq belə yazırdı: «Bundan sonrakı illərdə (XIX əsrin 80-90-cı illərində – T.O.) Azərbaycan nağıllarının ən çox nəşr edildiyi mənbə SMOMPK məcmuəsidir.» (3, 34).
Professor A.Nəbiyev də SMOMPK məcmuəsinin Qafqazın, eləcə də Azərbay­ca­nın mədəni həyatında mühüm rolunu qeyd edərək belə yazır: “Topluda rus ziyalı­la­rından K. A. Nikitin, A. Zaxarov, M. Poqosov, A. Kalaşev, N. Kalaşev, Kazbek Niko­lay, Q. Osipov, P. Vostrikov və başqalarının nisbətən obyektiv yazıları ilə bir sırada erməni buyruğu ilə hazırlanan məqalələrin çoxluğu təəssüf doğurur. A. Yakimov, B. Teptsov, N. İ. Qulak kimi müəlliflər (SMOMPK, 2-ci buraxılış,1890, 24-cü buraxılış, 1898, 42-ci buraxılış, 1899 və b.) bir çox Azərbaycan folklor nümunələrini erməni şifahi xalq ədəbiyyatı örnəkləri adı ilə oxuculara təqdim etmiş, bununla da erməni dəyirmanına su tökmüşlər. Erməni ziyalılarının məqsədi, məramı aydındır. Narahatlıq doğuran məhz ermənipərəst rus ziyalılarının qeyri-elmi mövqeyidir. SMOMPK- un 9-cu sayında A. Yakimov İsaq- Musaq quşu haqqında Azərbaycan əfsanəsini eləcə də möv­süm nəğməsi kimi folklorumuzun bəzəyi olan aşağıdakı nümunəni ermənilərə aid edir:
Qodu-qodunu gördünmü?
Qoduya salam verdinmi? (8,42).
Onu da əlavə edək ki, məcmuədə “Ovçu Pirim”, “Məlikməmməd” kimi Azər­baycan xalq nağılllarının, “Şah İsmayıl”” dastanının da ermənilərə aid olduğu göstərilir. Bu məsələlərə tam aydınlıq gətiriləndən sonra ermənipərəst müəllif M. Poqosovun SMOMPK- un 7-ci sayında çap etdirdiyi “Teymurləng””” haqqında məqaləsi tənqid edliir və onun Əmir Teymurun erməni olması haqqında rəvayətin əsası olmadığını aydınlaşdırılır(8,43). Bu uydurma və heç bir məntiqə sığmayan sərsəm rəayətin qısa məzmunu belədir: Bir neçə yz il bundan əvvəl yaşamış bir erməni keşişinin uşağı olmurmuş.Çoxlu nəzir-niyazdan sonra onun oğlu dünyaya gəlir və onun adını Əmir qoyurlar. Əmir tez boya-başa çatır, ancaq bir yerdə durmur, elə hey ora-bura qaçır, atılıb-düşür. Keşiş bundan narahat olub onun ayağını bağlayır.Bundan sonra Əmir axsamağa başlayır və atasının bu əməlindən təngə gəlib Dağıstana qaçır. Əmir burada islamı qəbul edir, daha sonra isə Orta Asiyaya gedir. O, Orta Asiyayada böyük bir qoşun toplayıb atasından intiqamını almaq üçün Qafqaza hücum edir. Demə müəllifin bu sərsəm və mənasız fikrinə görə bütün dünyanın qüdrətli bir Türk sərkərdəsi və böyük Türk kimi tanıdığı və qəbul etdiyi Teymurləng erməni imiş!
Məcmuədə erməni saxtakarlığına dair bu cür başqa nömunələr də vardır. Ona görə də bu tipli məsələlərin ayrıca olaraq tədqiqinə və təhlilinə ciddi ehtiyac vardır. Çünki erməni saxtakarlığı çox geniş və əhatəli bir problemdir.
SMOMPK (QƏXTMT) məcmuəsi Qafqazda yaşayan müxtəlif xalqlar haqqında, onun tarixi, coğrafiyası, arxeologiyası, ədəbiyyatı, etnoqrafiyası, mədəniyyəti, adət-ənənələri və s. məsələlərə dair çoxlu qiymətli materiallar dərc etmişdir. Əsasən, ölkəşünaslıq xarakteri daşıyan SMOMPK (QƏXTMT) məcmuəsi öz səhifələrində qeyd etdiyimiz kimi, folklor nümunələrinə geniş yer vermiş, bu nümunələrin təbliğinə çalışmışdır. Fikrimizi əsaslandırmaq üçün zəngin folklor nümunələrinin verildiyi və Qafqaz tarixi, mədəniyyəti və folkloru üçün qiymətli mənbə olan SMOMPK (QƏXTMT) toplusunun ardıcıl olaraq bir neçə cildinə nəzər salaq: