Amea folklor institutu

Arş. Gör. Rabia Betül GÜREL
İstanbul Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü / İSTANBUL
[e-mail]
Yrd. Doç. Dr. Zeki GÜREL
Abant İzzet Baysal Üniversitesi /BOLU [e-mail]
KAFKAS VE ANADOLU HALKLARININ ORTAK DEĞERİ
ÜMMî KEMÂL
ÖZET.
Asıl adı İsmail olan Ümmî Kemal (1375–1475), mutasavvıf bir şair olarak tanınmaktadır. Bazı araştırmacılara göre Horosan’dan Anadolu’ya gelmiştir. Bazıla­rına göre de Anadolu’da Karaman’da doğmuştur.
“İç Anadolu Mektebi” diye adlandırılan din-tasavvuf-sanat ortamında büyüdüğü, Dağıstan, Kırım, Azerbaycan, Tataristan, Özbekistan, Türkiye ve Arap ülkelerinde değişik vesilelerle bulunduğu bilinmektedir.
1475 yılında vefat etmiştir. Karaman, Manisa, Niğde ve Bolu’da mezarı/makamı bulunmaktadır. Bir divanı ve hakkında yazılmış bir menakıpname bulunmaktadır. Bu eserlerle ilgili doktora tezi hazırlayan akademisyenler Hayati Yavuzer (1997) ve Ramazan Sarıçiçek (1997) çalışmalarında; “On dokuzuncu yüzyılda divanının Orta Asya’da basılarak yayıldığı şairin Orta Asya veya Kafkas kökenli olduğuna dair bazı bilgiler olmasına rağmen bu hususta belgelere ulaşılamadı.” Denilmektedir.
Ümmî Kemal Divanının el yazmalarının Türkiye, Almanya, Rusya, İtalya başta olmak üzere pek çok kütüphanede 15 adet nüshasının bulunduğunu Azerbaycanlı araştırmacılar belirtmişlerdir. Yakın zamanda (2003) Azerbaycan’da bu divanın bir yazma nüshası daha tespit edilmiştir.
Dağıstan’da da 2002 yılında Mahackala’da yayımlanan Kırlangıç isimli kitapta Kumuk çocuk edebiyatı örneklerle anlatılırken ilk başta Ümmî Kemal yeralmıştır. Ümmî Kemal’in Kumuk olduğu ve Dağıstan’da Koyunkala’da doğduğu şiirlerinden hareketle dile getirilmiştir.
Biz bu tebliğimizde, Anadolu ve Kafkaslar başta olmak üzere Türk Dünyasında bilinen, tanınan ve okunan, hâlâ eserleri yayımlanan bir mutasavvıf şair olarak Ümmî Kemal’in hayat hikâyesini, dinî muhitini, etkilerini, son çalışma ve yayınların ışığında dile getireceğiz.