Amea folklor institutu

Ahıskalı Korhan. Axısqanın Oral kəndi bəylərindən Pertev Beg bu mahlasla gözəl qoşmalar- deyişmələr söyləmişdir.Ataları Kobliyan sancağı mərkəzi Adiqondan bu kəndə gelmişdir. Çox yaşlı ikən, 1905-ci ildə Rus-Yapon savaşından az öncə ölmüş­dür. Axısqanın içindən evlənmişdi. Çar 11 Nikolay çağında İstanbuldan Kurani-Kerim və Mevlid kimi din kitabları dışında yayın və qəzet gətirmək qadağa olduğu halda, Pertev Beq, Batum yolu ilə qaçaraq Osmanlı qəzetləri gətirdiyi üçün, ixtiyar ça­ğın­da yaxalanaraq Axısqada həbs edilmişdir.Bu haqsızlıq sırasındakı üzüntülü çağında söylə­diyi bu qoşma çox təsirlidir.
Bu benim bahtımdan, kem talahımdan
Felek vurdu bu sineme, çalğundur.
Ne vakt menedildim kendi rahımdan
Dizde fer yok, gönül katı kalqundur.
Könlümüzde mamur qamın kalası
Hiç olur mu böyle derdin çaresi
Bir yigidin yada düşse sılası
Açılmaz neşatı, qame dalğundur.
Korhanım işime hile kattılar
Gamü mihnet ile tutsak ettiler
Şahan idim, bir zağ deyin tuttular
Uçabilmem, kanatlarım yorğundur.
Ahıskalı Pir Mehdi. Axısqanın Kisetip kəndində 1820-ci ildə doğulmuşdur. Krım müharibəsində ordunun Axısqaya girişi üzərinə Ruslarla çarpışan yerli türklər arasında könüllü olaraq iştirak etmişdir. Bu üzdən, ordu geri çəkilərkən, 1854-cü ildə ailəsilə Ərdahana köçərək Ölçek kəndində məskunlaşmışdır. Adı Ali, babasının adı isə Salihdir. İlk mahlası Medhi, yaşa dolduqda isə Pir Medhi idi. 1878-ci ildə Ərdahan köylərindən türk xalqının Ərzuruma doğru köçmələrində, pasport işlərində öncüllük etdiyindən,Rus ajanları tərəfindən aranərkən, gizlicə Ərzuruma qaçmış; sonradan 11 Nikolayın taxta çıxışıyla yapılan genel aftan faydalanaraq Ölçek kəndinə ailə ocağına dönmüş ( 1885), 1895-ci ildə burada vəfat etmişdir. Nəvəsi Mehmet Doğru və bunun oğlu Dr. Abdul­mecid Doğru da şairdirlər. 1915-ci ildə rus kazaklarının silahsız Ərdahan köyünü və qəsəbədəki adamlara tutduğu divan onların qoşmalarında öz ifadəsini tapmışdır.Onlar bu qırğında öldürülmüşdür.Pir Medhi aşağıdakı qoşmasını 65 yaşında ikən, səkkiz illik bir ayrılıqdan sonra Ölçek kəndinə dönərkən onunla görüşməyə gələn qonşularına söyləmişdir:
Tükendi ömrümün varı kalmadı
Altmış beşə yetti sinim, kardaşlar.
İsterim ömrümün beratın alam
Qam ile tükendi günüm, kardaşlar.
Kara toprak yorğun yorğun çağırır
Kemiklerim her yerimde ağırır
Zalım felek topuz ile yoğurur
Ulaşamaz bir yana ünüm, kardaşlar.
Pir Mehdiyim her işleri sezmişim
Osanmışım, tatlı candan bezmişim
Vazkeçib dünyadan, elim üzmüşüm
Görün neyə varır sonum, kardaşlar.