Амаliy pedagogika vа psixologiya kafedrasi ijod psixologiyasi fanidan маъруза матнлари ишланмаси

Tayanch iboralar: transfer, katarsis, ong, onsizlik, hissiyot, psixika.
Dars o’tish usuli: ma’ruza.
Pedagogik texnologiyalar: interaktiv usullar, aqliy hujum, klaster, an’anaviy usullar.
Dars o’tish vositalari: kompyuter texnologiyalari tadbiqi: slaydlar, animasiyalar, elektron darslik, elektron ma’ruza, elektron qo’llanmalar.
Mashg’ulotning xronologik xaritasi: kirish, masalaning qo’yilishi – 10 minut; 1-savol – 20 minut; 2-savol – 20 minut; 3-savol – 20 minut; xulosalar – 10 minut.


Darsning mazmuni:


X.1. Бадиий ижод психоанализи ижодкор асари орқали унинг шахсини англаш, унинг «Мен»ига (ёки ego сига) кириб боришдир. Буни трансфер деса ҳам бœлади. Трансфер (лотинчадан transfere – кœчириш, œтказиш) З. Фрейд психоанализида қœлланган бœлиб, мижознинг œз яқин кишиларига (отаси, онаси ва ҳ.к.) нисбатан бœлган ҳиссиётларини психотерапевтга кœчирилишини билдиради. Муҳаббат, фахр, ҳурмат – позитив (ижобий) трансфер, қœрқув, ғазаб, ёмон кœриш – негатив (салбий) трансфердир. Ижодкор ҳиссиётларини трансфер орқали англаш (қабул қилиш) унинг мотив, ғоя, фалсафий фикр ва ижодининг нозик хусусиятларини фаҳмлаб, тœғри талқин қилишга ёрдам беради.
Ижодкор асарини адабиётшунослик нуқтаи назаридан таҳлил этиш билан бирга уни руҳан идрок этиш ҳам мақсадга мувофиқ. Чунки, «Адабиёт илми œзининг жуда кœп хусусиятлари билан турли соҳадаги бошқа фанлардан ажралиб туради. Чунки, бошқа фанлар, асосан, инсоннинг онгига, тасаввурига таъсир этиб, уни такомиллаштиришга, бойитишга хизмат қилса, бадиий асарлар инсон онги ва тасаввурига таъсир этиб қолмай, балки унинг ҳиссиётларига, туйғусига, руҳига ҳам (онгсизлигига ҳам – С.М.) таъсир кœрсатиб, уларни жунбушга келтиради. Бошқачароқ қилиб айтсак, адабиёт табиат ва жамият ҳақидаги ҳукм ва мулоҳазаларни тайёр, агар айтиш мумкин бœлса, зебу зийнат берилмаган хулосалар тарзида инсонга тортиқ қилмайди. Балки уни гœзаллик либослари билан йœргаклаб, œқувчи қалбига сингдиради»⁷. Демак, адабиёт онгга ҳам, қалбга (онгсизликка) ҳам дахл қилади.
Шунинг билан бирга бадиий ижод психоанализи бу «бадиий асарлардаги ёки бирор муайян шоир ёхуд насрнавис ижодидаги гœзалликларни кашф этиш илми ҳамдир»⁸.
Психоанализ сœзини терапевтик, релаксация ёки фрустрация ҳолатидан чиқариш мақсадларида қœллаганимизда уни шахснинг œз-œзини англашига доир атама дейишимиз мумкин. Бадиий ижод психоанализи деганда эса ижодкор асарини психологик жиҳатдан таҳлил этиш воситасида унинг шахсини англаш тушунилади.
Шахс таркибий қисмларини билиш уни таҳлил этишга ёрдам беради. Шахснинг таркибий қисмлари – эркинлик, хусусийлик (индивидуаллик), ижтимоий уйғунлик, мустаҳкам эътиқод. Бу таркибга шахс тафаккурини ҳам киритиш лозим. Чунки, шоир (ёзувчи) ижоди биринчи навбатда кœнгил даъвати (майл) билан оқилона (онгли) айтилган нафис тафаккур (юксак ҳиссиёт) маҳсули (мотив инъикоси) дир.
Психоанализ нуқтаи назаридан ҳар бир инсон œз ҳаёти давомида яширин майлларини қондириш мақсадида (Фрейд), номукаммаллик ҳиссини қоплаш (компенсациялаш) мақсадида (Адлер), œз фрустрациясини енгиш ва ҳаётдан маъно қидириш (Франкл) йœлида ҳаракат қилади. Бадиий ижодни, аниқроғи, мумтоз асарни психологик таҳлил қилиш жараёнида ҳам Франкл ғоясига яқин фикрга дуч келамиз. «Алишер Навоий жуда кœп шеърларида инсонни œзи яшаб турган заминда ҳақиқатга эришиш мумкинлиги тœғрисидаги фикрлари билан сœфийлик фалсафий таълимотининг таркидунёчиликни рад этувчи алоҳида бир қиррасини очиб беради».⁹
Реал ҳаётий ҳиссиётлар таъсирида ёзилган шеърлар шоир тафаккури, эътиқоди, интилишлари ва эҳтиёжларини акс эттиради. Уни психоанализнинг тадқиқот методи ҳисобланган психобиография йœли билан таҳлил этиш – англаш мумкин.