Амаliy pedagogika vа psixologiya kafedrasi ijod psixologiyasi fanidan маъруза матнлари ишланмаси

IX mavzu. БАДИИЙ ИЖОД ВА ПСИХОАНАЛИЗ

Darsning maqsadi: talabalarda ijodiy fajliyat mohiyati to’g’risida tushuncha hosil qilish. Ijodning umumiy tuzilishi va motivlari haqida, uning ahamiyati va vazifalari haqidagi tushunchalarni shakllantirishdir.
Tayanch iboralar: psixoanaliz, kechinmalar, hissiyot, ong, ongsizlik, psixika.
Dars o’tish usuli: ma’ruza.
Pedagogik texnologiyalar: interaktiv usullar, aqliy hujum, klaster, an’anaviy usullar.
Dars o’tish vositalari: kompyuter texnologiyalari tadbiqi: slaydlar, animasiyalar, elektron darslik, elektron ma’ruza, elektron qo’llanmalar.
Mashg’ulotning xronologik xaritasi: kirish, masalaning qo’yilishi – 10 minut; 1-savol – 20 minut; 2-savol – 20 minut; 3-savol – 20 minut; xulosalar – 10 minut.


Darsning mazmuni:

Психоанализ (юнончадан psyche – кœнгил ва analysis – ёйиш, қисмларга ажратиш) психотерапевтик мақсадларда инсоннинг англанмаган мотивларидан келиб чиққан ҳаракатлари ва кечинмаларини аниқлаш усуллари йиғиндисидир⁴.

IX.1. Психоанализ бадиий ижод сифатида. Немис психоаналитики Альфред Лоренцер œзининг «Психоанализ археологияси» китобида психоанализни психологиядан кœра, кœпроқ «кечинмалар таҳлили» деб аташ тœғрироқ, деб айтади. Фрейднинг «шифокор-мижоз»ига нисбатан Лоренцернинг фикрича, мижозга берилган œз-œзини кœрсатиш (ҳикоя қилиб бериш) ҳуқуқи – унинг яшаётган оламидаги маълумотларни олиш предмети бœлиб хизмат қилади. Аналитик мижознинг ҳикоясидан босқичма-босқич ахборотлар тизимига эга бœлиб боради. Шифокор ёзиб бораётган касаллик тарихининг œзи ҳам ҳикоя тарзига эга бœлиши керак. Бу хусусиятни Фрейд «Асабийлик тадқиқлари»да белгилаб œтган: «Мени ҳанузгача қойил қолдиргани шуки, мен ёзган касаллик тарихлари худди қиссадек œқилади... Асабийликни œрганишда локал диагностика ва электрик реакциялар кам аҳамиятга эга. Ёзувчига хос руҳий кечинмаларни таҳлил қилиш фақат кичик психологик формулаларнигина қœллаб, касалликнинг давом этиш жараёнини кœриб туриш имконини беради».
Айтиш лозимки, бадиий ижод усули - онгсизликнинг узоқ нуқталарини таҳлил этиш инструменти ҳисобланувчи эркин ассоциациялар билан юқори даражада боғлиқ.
Рассомнинг ижодий фаолияти моҳияти ҳақида гапирар экан, Шиллер айтади: «Менинг фикримча, онгнинг ҳосил бœлаётган фикрларни тинмай танқид қилиши ва тазйиқ этиши ижод учун ҳалокатлидир. Онг тазйиқи остида ғоя кучсиз ва œзгарувчан бœлади, бироқ ижодий ғоя танқидий назардан œтиши лозимлиги эсда тутилади. Ҳар қандай ижодий ғояда кузатилганидек, фикр ғайритабиий, исботлаш зарур хусусиятларга эга бœлади. Бу ғайритабиий фикрларнинг давомийлиги фикрловчи ижодкорни хаёлпарастдан ажратиб туради. Ижодингиз самарасизлигидан нолишингиз сабаби шундаки, сиз ҳосил бœлган фикрларингизни тез четлаштирасиз ва ғоя танлашда œта қаттиққœлсиз». Психоанализда биз шунга œхшаш вазиятга дуч келамиз. Классик психоанализнинг асосий, психоаналитик ишни ташкил этувчи қоидасига кœра, мижоздан œта очиқ, миясига келган фикрларни тартибга солиб œтирмай (айнан кетма-кетлигида), ҳис этаётган ва œйлаётганлари ишга алоқадор бœлмаса ҳам, назокат, уят доирасидан четда бœлиб, пасткашлик намоён этса ҳам айтиши лозимлиги талаб этилади. Агар мижозда œз айтаётган нарсаларига нисбатан баъзи эътирозлар туғилса, уларни ҳам охиригача айтиши лозим. Акс ҳолда, ҳиссиётлар тœла очилмай қолади. Эркин ассоциациялаш аналитикка баён этилаётган материалдан мижознинг англанмаган муҳим мотивацияларини ва улар œртасидаги сабабли боғланишларни œрнатишга, ниҳоят, мижоз шахси таркибини (тузилишини) тушунишга ёрдам беради.
I