amaliy mashg‘ulotlar uchun o‘quv materiallari 1-mavzu. Dori va dorivor moddalar texnologiyasi fani Darsning maqsadi

Dorivor o‘simlik xom-ashѐlarini quritish usullari. Dorivor o‘simlik xom-ashѐslari asosan 2 xil usul bilan quritiladi;
1. Tabiiy (sun’iy isitmagan holda) ѐki soya-salqin joylarda quѐsh nuri ta’siri ѐrdamida; a) soya-shamol ѐrdamida, ochiq havoda amalga oshiriladi, ammo soyada, ayvonlarda, uy shipining oralig‘ida, maxsus quritish omborida va shamol ѐrdamida quritish moslamalarida; b) quѐsh ѐrdamida, ochiq havoda ѐki quѐsh quritish moslamalarida.
2. Sun’iy maxsus quritgich moslamalari ѐrdamida. (Sun’iy isitish ѐki qizitish ѐrdamida).
Tabiiy quritish. Tabiiy quritish qadimdan ma’lum. Bu usul iqtisodiy jihatdan samarali ekanligi bilan alohida qadrlanadi. Hozir ham ѐzi issiq va quruq, kuzi iliq va quruq bo‘lgan qit’alarda bu usullar qo‘llaniladi. Ammo, tabiiy quritish usuli ayrim kamchiliklardan ham holi emas.
Bu usul bilan xom ashѐni quritishda ma’lum vaqt (3-5 kun) talab etadi. Dorivor o‘simlikning quruq moddasi sezilarli miqdorda kamayadi. Bundan tashqari mahsulotni quritish uchun ajratilgan joylar (punktlar) chang yo‘llardan uzoqroqda joylashtiriladi. Shuningdek, quritish punktlari tekis, changdan tozalangan, quѐsh nuri yaxshi tushadigan, shamol yaxshi esadigan, somonli suvoq qilingan, toza oqib turgan suv bo‘lishi va quritilgan mahsulotni yig‘iladigan (xirmon) joy bo‘lishi kerak.
O‘zbekistonning iqlim sharoiti (yuqori havo harorati, havo namligi past bo‘lishi) dorivor o‘simlikni tabiiy holda quritish uchun juda qulay bo‘lib hisoblanadi. Tabiiy holda quritilgan xom-ashѐ mahsulotlarini, sun’iy quritilgan mahsulotlarga nisbatan sifat jihatdan qisman past bo‘lsada, ammo iqtisodiy jihatdan juda samarali hisoblanadi.
Dorivor o‘simliklarni tabiiy quritish vaqtida vaziyatlardan kelib chiqqan holda ayrim holatlarni in’obatga olish lozim bo‘ladi;
-bo‘lar quritish uchun ochiq joylarni vaxom-ashѐ mahsuloti uchun maxsus jihozlangan quritish maydonlarini to‘g‘ri tanlash. Bu hol esa o‘z navbatida mahsulot tan narxining pasayishiga hamda mahsulot sifatining yaxshilanishiga ta’sir etadi.
-quritish punktlari dalaga yaqin joylashishi bilan ammo, maydonning sathi esa quritiladigan xom ashѐ mahsulot turining har-bir (1m2 ) maydonga to‘g‘ri kelishi va joylashtirilishi miqdoriga ham bog‘liqdir. Masalan, agar quritish uchun har kuni 1t. dan dorivor o‘simlik xom ashѐsi kelib tushsa va har ( kuni) m2 ga 3 kg dan quritish mahsuloti to‘g‘ri kelsa, bunda mavsum davomida 1t. xom-ashѐ mahsulot uchun 1000m2, ѐki quritish maydoni talab etilar ekan.
Quritish maydonning har bir (m2) kvadrat maydoniga maydalangan va hul (yashil massa) xom-ashѐ mahsulotlardan 2-3 kg dan joylashtirish mumkin.
Tabiiy quritish quyidagi kamchiliklarga ega:
-quritish vaqti uzoq muddat icho‘zilishi (xususiyatining yo‘qolishi, sifat kamayishi va boshqalar).
-mahsulot sifati sun’iy quritishdagiga nisbatan past bo‘ladi
-noqulay ob-havo sharoitlarda, quritish jaraѐni buziladi.
-mahsulotni saqlash uchun qo‘shimcha muhnat va vaqt sarf qilinadi.