amaliy mashg‘ulotlar uchun o‘quv materiallari 1-mavzu. Dori va dorivor moddalar texnologiyasi fani Darsning maqsadi

NAZORAT SAVOLLARI
1. Dorivor o‘simlik xom-ashѐlarini quritish usullari?.
2. Tabiiy quritish usullari?.
3. Tabiiy quritish kamchiliklari?
4. Sun’iy quѐsh-ѐqilg‘ilik quritish qurilmalari?.


17-mavzu: Novagalen preparatlarini tayyorlash texnologiyasi


Darsning maqsadi: mavzu bilan talabalarni yaqindan tanishtirish. Mavjud preparatlar bilan tanishtirish.
Darsning o‘tkazish tartibi: dars o‘qituvchi bilan talabalar o‘rtasidagi muloqat asosida olib borilib, barcha ma’lumotlar yozib tushintirib beriladi.
Darsni o‘tkazish uchun kerakli jixozlar va vositalar: jadvallar, mavjud bo‘lgan dori vositalari, adabiyotlar.
Yot moddalardan tozalangan fitopreparatlar.
Novogalen preparatlari XIX asrning oxirida Germaniya va Fransiyada ishlab chikdrila boshlangan. Usha vakglarda yurak-qon tomir kasalliklarini davolashda usimliklardan olingan dori turlarini ishlatish imqoniyatlari kndirila boshlandi. Lekin tindirma va ekstraktlar ta’sir etish tezligi buyicha talabga javob bera olmas edi. Shuning uchun ularni in’eksiya dori holida ishlatish dolzarb masalaga aylanib qoldi. Respublikamizda yurak glikozidlarini sakdovchi preparat hisoblangan adonilen birinchi marta 1923 yilda ishlab chikarilgan. Keyinchalik ishlab chikdrish texnologiyasi takomillasha borib, tarkibida boshqa gurux biologik faol moddalar sakdovchi dorivor usimliklardan novogalen preparatlari ishlab chikdrila boshlandi. Ular dorivor usimliklardan olingan bo‘lib, uz tarkibida ta’sir kiluvchi moddalar majmuasini tabiiy xolda saqlaydi, u yot moddalardan tuda tozalangan, turgunlashtirilgan, ta’sir kiluvchi moddasi buyicha baxolanadi. Bu bilan ular tindirma va ekstraktlardan fark kiladi.
Novogalen preparatlari ta’sir kuchi buyicha kimyoviy toza moddalarga yaqin bulsada, terapevtik ta’sir qilishi kulami ancha kengligi hamda ta’sir kiluvchi modda­lar majmuasini sakdashi bilan galen preparatlariga yakin turadi. Bu preparatlarni tayyorlash usuli o‘ziga xos bulsada, asosan xom ashyo va ajratuvchini tayyorlash, ajratma olish, yot moddalardan tozalash, baholash va kadoklash bosqichlaridan iborat bo‘ladi.
Ajratma olishda avvalgi bo‘limlarda bayon etilgan barcha usullardan foydalanish mumkin. Usimlik xom ashyolari galen preparatlariga uxshab tayyorlanadi. Novogalen preparatlarini tayyorlashda ajratuvchi tanlash asosiy boskichlardan biri hisoblanadi. Ajratuvchilarni shunday tanlash lozimki, ular selektiv xossaga ega bo‘lib, xom ashyodan iloji boricha ta’sir kiluvchi moddalar maj muasini tuda ajratadigan, begona moddalarni esa aj ratmaydigan yoki kam miqdorda ajratadigan bo‘lishi lozim. Ular yaxshi adsorbent va desorbent, yuqori diffuziya xossali, oson bug‘lanadigan, arzon, alangalan maydigan va portlamaydigan bo‘lishi lozim.
Ajratuvchi sifatida kuvvati har xil bo‘lgan spirt, ogir metall tuzlari eritmasi, universal ajratuvchi (hajmi buyicha 95 qism xloroform va 5 k,ism 95% li spirt aralashmasi) ishlatiladi.
Ogir metall tuzlari eritmasini olishdan maksad xom ashyo xujayralaridagi biofaol moldalarning suvda erib, ajratmaga utishi, yukori molekulali biomoddalarning esa ogir metallae bilan chukma hosil qilib, xujayrada krlishidir. Ajratma asosan matseratsiya, aylanma (sirkulyasion) mashsiya, kasrli matseratsiya va ba’zan ultratovush yordami a olinadi.