|
Mo``tadil zo`riqish-mehnat faoliyatiga undovchi me`yoriy ish xolati.Bu holat eng makbul holat bo`lib komfort ish sharoitida,uskunalarning me`yoriy ish rejimida ishlash paytidagi holatdir.Bunday holatda ishlash qobiliyati uzoq vaqt saqlanib turadi,qo`pol xatolar,noto`g`ri harakatlar va boshqa nohushliklar kuzatilmaydi.
Ortiqcha zo`riqish-ekstremal sharoitlardagi faoliyat bilan bog`liq.Ekstremal sharoitlar kishining fiziologik imkoniyatlari chegarasidan chetga chiqqan fiziologik va ruhiy funktsiyalarning maksimal zo`riqishini talab qiladi.
Zo`riqishni kuchaytiradigan nohush omillar quyidagilardir:1)fiziologik diskomfort-mehnat sharoitlarini me`yoriy talablarga mos emasligi;2)biologik qo`rquv;3)boshqaruv uchun vaqt tangligi;4)yechilishi kerak bo`lgan masalaning o`ta murakkabligi;5)xato harakatlar ahamiyatining yuqoriligi;6) masalani yechish uchun axborotlarning yetishmasligi;7)axborotning ortiqchaligi;8)ixtilofli sharoitlar va sh.o`.
Intellektual zo`riqish-ish bajarish paytida muammoli vaziyatlarning yechimini topishda tez-tez intellektual jarayonlarga murojaat qilish oqibatida kelib chiqadigan zo`riqishdir.
Sensor zo`riqish-kerakli axborotni qabul qilishda qiyinchiliklar, faoliyatining me`yoriy bo`lmagan sharoitlari tufayli paydo bo`ladigan zo`riqish.
Monotoniya-bajarilayotgan harakatlarning bir xilligi,diqqatni chalg`itish imkoni yo`qligi,bor diqqatni bir yerga to`plashga bo`lgan talabning yuqoriligi tufayli paydo bo`ladigan zo`riqish.
Politoniya-(monotoniyaning aksi)-diqqatni tez-tez va kutilmagan yo`nalishlarda o`zgartirib turish zarurati tufayli paydo bo`ladigan zo`riqish.
Jismoniy zo`riqish-kishining mushaklariga tushadigan zo`riqish.
Emotsional zo`riqish-ixtilofli sharoitlar avariya vaziyatlarining paydo bo`lishi ehtimoli bilan bog`liq zo`riqish.
Kutish zo`riqishi-faoliyat bo`lmagan sharoitda ham ish qobiliyatini yo`qotmaslik zarurati bilan bog`liq zo`riqish.
CHarchash(toliqish)-uzoq muddat ishlash tufayli ish qobiliyatining vaqtincha pasayishi bilan bog`liq zo`riqish.Charchash-uzoq davom etuvchi,jadal (notanish)hamda statik ish bajarish qobiliyatini pasayishiga olib keluvchi organizmdagi jarayon qaytar jarayondir.
Faoliyat jarayonida charchash holatidan tashqari monotonlik,ya`ni harakatlarning zerikarli ravishda bir xilligi ham kishini ish qobiliyatiga salbiy ta`sir qiladi, ya`ni uni ishga loqaydligi oshadi,barvaqt toliqishga sabab bo`ladi.
Monotonlikning fiziologik asosida bir xilda betinim takrorlanib turuvchi harakatlarning tormozlovchi ta`siri yotadi.Monotonlik tushunchasi har doim qisqa vaqt orasida bajariladigan bir xildagi ishni ko`z oldimizga keltiradi.CHarchash bilan monotonlik orasida teskari proportsional bog`liklik mavjud bo`lib, charchash ruhiy zo`riqishga olib kelsa,monotonlik uni pasaytiradi.
Monotonlik holati bilan ruhiy ta`sirlanish holatini ham ajratib olish kerak. Ruhiy ta`sirlanish,hayajonga,asabiylashishga,bezovtalikka olib kelsa,monotonlik aksincha,uyqusirash,zerikish,ruhiy faollikning pasayish holatlari bilan xarakterlanadi. Ruhiy ta`sirlanish va monotonlikni chegaralari ma`lum bir ma`noda nisbiydir,chunki:1) ular bir-biriga o`zaro ta`sir ko`rsatmaydi;2)ularning oqibati odamga umumlashgan holda ta`sir qiladi;3)ishlab chiqarish amaliyotida ularning birortasi haddan tashqari formada uchramaydi.
Emotsional zo`riqish kishining xulq-atvoriga turlicha ta`sir qiladi. Ekstremal vaziyatlarda kishining ta`sirlanish yoki tormozlanish holatiga qarab emotsional zo`riqishi quyidagi formalarda kechishi mumkin:
-xulq-atvorning zo`riqish turi umumiy tormozlanish,harakatlarning sekinlashuvi,siqiqlik(tanglik),beixtiyoriy harakatlar ko`rinishida namoyon bo`ladi. Bunday hodimlar boshqaruv dastagini mahkam siqib ushlaydilar,lablarini tishlaydilar,yuzlari burishgan,barcha diqqatlari asboblarga qaratilgan,signallarga o`ta ta`sirchanlik bilan reaktsiya qiladilar.
Emotsional zo`riqish o`z vazifasini bajarishdan ongli ravishda bosh tortishga ham olib kelishi mumkin.Ayrim vaziyatlarda passivlik va voqelikdan o`zini olib qochishga intilish hollari ham kuzatiladi.
Operator avariya sharoitida fikrini jamlab olishga qiynaladi,uzoq vaqt tik yoki o`tirgan vaziyatda turib qoladi,peshonasini ishqalaydi,qoshlarini chimiradi,vaqtni cho`zishga,boshqaruv punktidan uzoqroqqa ketishga harakat qiladi. Bular hammasi emotsional zo`riqish ta`siridan o`zini qutqarishga bo`lgan harakatlardir.Bunday xulq-atvor qo`rqoqlik deb baholanadi.
Emotsional zo`riqishning tormozlanish turi ham borki,unda odam ma`nosiz,nazorat qilib bo`lmaydigan,agressiv harakatlar qila boshlaydi.Natijada u boshqarayotgan sistemaning avariyaga uchrash imkoniyati kuchayadi.
SHunday odamlar borki,ekstremal vaziyatlarda o`zlarini ushlab oladilar,ish ko`rsatkichlari yaxshilanadi,xavf haqidagi signallarni xotirjamlik,bosiqlik bilan kutib oladilar.Bunday xulq-atvor progressiv xulq-atvor hisoblanadi va kam kuch sarf qilib,yuqori ish unumdorligiga erishish,jasorat ko`rsatish bilan xarakterlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
