Amaliy mashg`ulot№1. Mavzu: Ishlab chiqarishda ish kuni xronometraji,mehnatning og`irligi va keskinligi(zo`riqish) ni baholashni o`rganish

Qandillarning turlari.
Mahalliy yoritishda 12 va 36 Vtkuchlanishdagi quvvati 50 Vtgacha bo‘lgan chiroqlardan foydalaniladi.Cho‘g‘lanma chiroqlarning ishlash muddati 1000 soatgacha,yorug‘lik bårish qobiliyati 7...20 Lm/Vtni tashkil etadi.
Gaz razryadli chiroqlar cho‘g‘lanma chiroqlarga nisbatan gigiyenik talablarga to‘liqroq javob båradi.Bunday chiroqlarning ishlash muddati 14000 soatgacha yåtadi, yorug‘lik bårishi 100 Lm/Vtni tashkil etadi.Eng kång tarqalgan gaz razryadli chiroqlarga silindrik truba shaklidagi lyuminåtsånt chiroqlarni misol kåltirish mumkin. Ular turli xil markada,ya’ni LD,LXD,LB,LTB,LDTS ko‘rinishida ishlab chiqariladi.
Simobli chiroqlar lyuminetsent chiroqlarga nisbatan ancha turg‘un yoritadi va haroratning turli xil oralig‘ida,ya’ni ham past, ham yuqori haroratlarda yaxshi ishlaydi.Bunday chiroqlar yuqori quvvatga ega bo‘lib, ulardan ko‘chalarni va katta ishlab chiqarish binolarini yoritishda foydalaniladi.
Ksenon chiroqlar kvars trubkalardan iborat bo‘lib,bu trubkalarda ksånon gazi to‘latilgan bo‘ladi.Ulardan sport inshootlari, tåmir yo‘l stansiyalari,qurilish maydonlarini yoritishda foydalaniladi.Bu chiroqlar ultrabinafsha nurlar chiqaradi va yoritilganlik 250 Lk dan ortganda xavfli hisoblanadi.
Hozirgi vaqtda koloid va natriyli chiroqlar eng istiqbolli chiroqlardan hisoblanadi.Ularning yorug‘lik tarqatishi110...130 Lk/Vtni tashkil etadi.
Yuqoridagilardan tashqari ultrabinafsha nur tarqatuvchi chiroqlardan ham ishlab chiqarishda foydalaniladi. Masalan,bunday chiroqlar hayvon va o‘simliklarga ta’sir etishda,tibbiyotda ishlatiladi.Bunday nurlarning inson tanasiga ta’siri eritem nurlanish deb ataladi va uning ta’sirida terida kam sezilarli darajada qizarish paydo bo‘ladi.Yuqori darajadagi eritem nurlanish xavfli hisoblanadi.Uning inson uchun ruxsat etilgan miqdori 30 milligersga tång. Yoritilganlik luksmåtr bilan o‘lchanadi.Buning uchun Yu-17,Yu-116 rusumli luksmåtrlardan foydalaniladi PU25 tipidagi qandil.LDO tipidagi qandil.
Yu-16–fotoelåktrik luksmetrning tashqi ko‘rinishi;1–galvanometr,2–selenli fotoelement;3–yutuvchi hamma nur manbalari,shu jumladan,yoritish asboblari ham fazoga bir xilda nur sochmaydi,shuning uchun fazodagi nur oqimi zichligini aniqlovchi yorug'lik kuchi I birligi kiritilgan.O'tadigan va tushadigan nur oqimi fazo yoki yuza bilan baholanishi mumkin.Yorug'lik manbayi tarqatayotgan moddiy burchagi(24-rasm) ichida bir xil tarqalgan 1 1m nun oqimini chiqaruvchij nuqtalif manba yorug'lik kuchining o'lchov birligi bo'ladi.I=dwdFunda,—burchak ostidagi I yorug'lik kuchi;dF,dw—fazoviy burchak chegarasida bir tekis tarqalayotgan.yorug'lik oqimi.Yorug'lik kuchining o'lchov tyrligi sifatida kandela(kd)qabul qilingan. 101325 Pa bosim ostida 2046,65 K haroratda qotayotga platinaning 1/600 000 m2 yuzasidan tarqalayotgan yorug'lik kuchi bir kandela deb qabul qilingan (davlat nur etaloni).1m nur oqimi bir xilda tarqalib tushgan 1m2 yuzasiga tushsa bu yoritilganlik bo'ladi(24-rasm).E=dSdF,bunda,dF—nur oqimi tushayotan dS yuza. yuzaning rangiga bog'liq bo'lib,mutlaq qora yuzaning nur qaytarish koeffitsiyenti 0 ga teng bo'ladi.Tabiatda mutlaq qora narsa bo'lmaganisababli fonni belgilashda nur qaytarish koeffitsiyentining 0,02dan 0,95 gacha bo'lgan chegaralari hiaobga olinadi.Nur qaytarish koeffitsiyenti 0,4 dan katta bo'lsa, yorug' fon, 0,2 dan 0,4 gacha bo'lsa o'rtacha fon va 0,2 dan kichik bo'lsa,qora fon deb qaraladi.Obyektning fonga nisbatan kontrasti obyektning(masalan,detallardagi nuqta,chiziq,belgi,iz,yoriq va boshqa belgilar)fonga nisbatan yarqirash darajasi demakdir.Kontrastlik quyidagi formula bilan aniqlanadi:K=(LL L D 0 0 ), bunda,LD,L0—fonning va obyektning yarqirashi.Agar K 0,5 dan katta bo'lsa (bunda obyekt va fon bir-biridan keskin farq qiladi),kontrastlik katta bo'ladi. K 0,2 dan 0,5 gacha bo'lsa,o'rtacha va 0,2 dan kichik bo'lsa,kontrastlik kichik bo'ladi. Ko'rinish V obyektning yorug'lik ta'siri, fon, obyekt katta108 kichikligi,uning yaltirash xususiyati va boshqalar ta'sirida ko'zga ko'rinish xususiyati bilan tavsiflanadi.Ko'rinish obyektning fonga nisbatan kontrastliligini,ko'zga birinchi bor ko'ringat chegara kontrastliligiga nisbatan belgilanadi:V=KKchbunda,K-ko'rinish obyektining fonga nisbatan kontrastliligi,Kch—ko'zga birinchi bor chalingan chegara kontrastlilik.Ko'zni qamashtirish ko'rsatkichiR—yorituvchi qurilmaning ko'zning qamashtirishiga qarab beriladigan baho bo'lib,u quyidagi formula orqali aniqlanadi.R=(S-1)100,bunda,R-ko'zni qamashtirish ko'rsatkichi;S=Vi/V2 ko'zni qamashtirish koeffitsiyenti;V1 va V2—ekranlangan va ekranlanmagan obyektning ko'rinishi.Yoritilishning o'zgaruvchanlik koeffitsiyenti –K1 foiz hisobida quyidagi formula orqali aniqlanadi:K1=E E E1 max min,bunda, Emax,Emin,E1 yontilishnmg te maksimal,minimal va o'rtacha qiymatlari.