Amaliy mashg„ulot texnologik kartasi Bosqichlar, vaqti

 
 
4 
4. Ekologik omilning 
qonuniyatlari. 
 
 
 

---

5. 
5. Ekologik muhit 
tushunchasi. 
 
 
 
6. 
6. Ekologik omillar haqida 
tushuncha. 
 
 
 
“Insert usuli” 
Insert 
- samarali o‘qish va fikrlash uchun belgilashning interfaol tizimi hisoblanib, mustaqil 
o‘qib-o‘rganishda yordam beradi. Bunda ma’ruza mavzulari, kitob va boshqa materiallar 
oldindan talabaga vazifa qilib beriladi. Uni o‘qib chiqib, «V; +; -; ?» belgilari orqali o‘z fikrini 
ifodalaydi. 
Matnni belgilash tizimi 
(v) - men bilgan narsani tasdiqlaydi. 
(+) – yangi ma’lumot. 
(-) – men bilgan narsaga zid. 
(?) – meni o‘ylantirdi. Bu borada menga qo‘shimcha ma’lumot zarur 
Insert jadvali 
Tushunchalar 
V 
+ 
- 
? 
ekologiyaning 
maqsadi 
 
 
 
 
Ekologik tadkikot 
metodlari 
 
 
 
 
Umumiy 
ekologiya 
 
 
 
 
Xususiy ekologiya 
 
 
 
 
 
Mavzuga oid vaziyatli masalalar 
Vaziyatli masala
Suv muxiti quyidagi xolatda uchrashi mumkin, achchiq va shirin suv, ko‘lmak va oqar 
suv, chuqur va sayoz, balchiq va toza suv, iliq va sovuq va xokazolar. 
Vaziyatni baxolang: 
Vaziyatli masala 
Sayyoramizda tirik organizmlar bir-birlaridan keskin farq qiluvchi o‘ziga xos to‘rtta 
muxitda tarqalgan ekan, ulardan biri xisoblangan suv muxitida dastlab xayot kelib chiqqan. 
Keyinchalik tirik organizmlar quruqlikka chiqib, tuprok xosil bo‘lishida qatnashadilar va uni 
egallaydilar. 
Qolgan uchta muxitni sanab bering. 
Vaziyatli masala 
Moslashish
yoki adaptatsiya ayrim individlar, populyasiyalar tur yoki jamoalarning 
morfofiziologik xulqiy va axborot biotsenotik xususiyatlarining majmuidan iborat bo‘lib, boshqa 
individlar, populyasiyalar, tur yoki jamoalar bilan yashash uchun kurashda g‘olib chiqishga 
sababchi bo‘ladigan, shuningdek abiotik muxit omillarining ta’siriga chidamliligini ifodalaydi.
Moslashish qanday darajalarda va ko‘rinishlarda namoyon bo‘ladi? 
Vaziyatli masala 
Xarorat omiliga moslashish molekulyar darajadan boshlab to biotsenotik darajagacha 
kuzatilishi mumkin.
Kupchilik o‘simliklar ortiqcha kizib ketishdan saqlanish uchun qanday o‘sadi?
 
Vaziyatli masala
Muxit organizmning fizik qobig‘i xisoblanib, xar qanday muxit fizik, kimyoviy va 
boshqa omillarning majmui bilan namoyon bo‘ladi. Omil tirik organizmlarga to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
ta’sir etuvchi muxitning ayrim bir tarkibiy qismidir. SHunday qilib, ekologik omilni tirik 
organizmlar moslashish reaksiyalari orqali javob beradigan xar qanday muxitning .... 

---

Jumlani tugallang. 
Vaziyatli masala 
Ekologik omillarni tasniflashda uning tabiati, xarorat, nurlanish, bosim muxitning 
reaksiyasi va boshqalar doimo o‘ziga xos xususiyatga ega bo‘ladi. V.V.Alexin (1933) omillarni 
uch guruxga ajratadi: iqlim, edafik va biotik. omillarga ajratadi. 
Vaziyatni baxolang. 
Vaziyatli masala 
Ekologik omillarni tasniflashda uning tabiati, xarorat, nurlanish, bosim muxitning 
reaksiyasi va boshqalar doimo o‘ziga xos xususiyatga ega bo‘ladi. D.N. Kashkarov (1950) 
iqlim, edafik, orografik, biotik, antropogen va tarixiy omillarga ajratadi. 
Vaziyatni baxolang. 
Vaziyatli masala 
Muxit keng ma’noda qaralib, uning tarkibida faollik ko‘rsatuvchi omillar mavjud. 
Omillarni ta’sir etuvchi va xayot sharoiti uchun zarur guruxlarga ajratish mumkin. Ta’sir etuvchi 
omillar tirik organizmlar xayotiga kuchli ta’sir etib, ularning xatto irsiy xususiyatlari yoki boiqa 
ko‘rinishlardagi o‘zgarishlarini keltirib chiqaradi.
Bularga qaysi omillarni ko‘rsatish mumkin: