Amaliy mashg„ulot texnologik kartasi Bosqichlar, vaqti

EKOLOGIK OMILLARNING TIRIK ORGANIZMLARGA TA‟SIRI 
Ma’lum sharoitda yashayotgan organizmlarga ekologik omillar turlicha ta’sir etishi 
mumkin. Ammo ekologik omillar qanchalik xilma-xil bo‘lmasin, ularning tirik organizmlarga 
ta’sir etish xarakteri nuqtai nazardan ular uchun umumiy bo‘lgan qonuniyatlar xam mavjud. 
Organizmning normal rivojlanishi uchun ma’lum darajada qulay ekologik omillar majmui talab 
etiladi. Xar bir omilning organizmga ta’sir etish kuchi xamda quyi va yuqori ta’sir etish 
chegaralari bo‘ladi. Omilning kuchli ta’sir etuvchi kuchi optimum zona deb qaraladi yoki 
optimum deb ataladn. Ekologik omil organizmga xaddan tashqari kuchsiz (minimum) va kuchli 
(maksimum) ta’sir etishi mumkin. SHunday qilib, xar qanday ekologik omilning optimum, 
minimum va maksimum ta’siri bo‘lar ekan. Minimum va maksimum chegaralari kritik nuqta deb 
ataladi. Kritik nuqtalardan ortiq kuch ta’sirida organizm nobud bo‘ladi.
Omilning kuchli ta’sir etishi, ya’ni optimum qonunning organizmlarga ta’sirini 
tushunib olish uchun g‘o‘za o‘simligini xavo xaroratiga bo‘lgan munosabati va uning optimum, 
minimum va maksimum nuqtalari xaqida tuxtab o‘tamiz. Ma’lumki, chigitning unib chiqishi 
uchun temperatura 14-16°S bo‘lishi zarur. Baxorda xarorat past kelsa, chigitning unib chikishi 
kechikadi. Bizning sharoitda g‘o‘za nixollari paydo bo‘lgan vaqtda xavo bilan tuproq 
temperaturasi sekin-asta ko‘tariladi va odatda, normal darajada bo‘ladi. Temperatura 38°S dan 
yuqori bo‘lganda, ayniqsa, nam kam bo‘lsa, o‘simlik qizib ketadi. Temperatura 1-2°S bo‘lsa, 
g‘o‘za nixollarini sovuq uradi. Kuzdagi 3-4°S sovuq xam g‘o‘zani nobud qiladi. SHunday qilib, 
g‘o‘za o‘simligining vegetatsiya davomida minimum nuqtadan xaroratni 1-4°S pasayishi uni 
nobud bo‘lishiga olib keladi. 14-16°S dan 38°S gacha oraliqdagi temperatura o‘simlik o‘sishi 
uchun qulay, undan yuqorisi esa, noqulay xisoblanadi. G‘o‘za o‘simligi uchun maksimum nuqta 
46-47°S deb qarash mumkin. 
Ekologik omillarni o‘rganish sohasida YU. Libix ko‘p tajribalar o‘tkazadi va 1840 
yilda omillarning