Амалий машғулот

Сув сарфини ҳисоблаш қуйидаги 5 та усулда амалга оширилади:
1) аналитик усул;
2) график усул;
3) графоаналитик усул;
4) изотах усули;
5) тахиографик усул.
Булардан энг оддийси ва амалиётда кўп қўлланиладигани аналитик усулдир. Қолган 2 та усул билан ишлаш анча мураккаб ва кўп вақтни талаб этади. Лекин бу усуллар сув сарфини аниқ ҳисоблашга имкон беради.
Аналитик усулда сув сарфи қўйидаги ифода ёрдамида ҳисобланади:

бу ерда: - вертикаллардаги ўртача тезликлар; -тезлик вертикаллари орасидаги майдончалар; К-биринчи ва охирги тезлик вертикалларидан қирғоққа қараб тезликларнинг камайишини эътиборга олувчи коэффициент, бу қирғоқнинг шаклига қараб турли қийматларга эга бўлади:
1) қирғоқда чуқурлик 0 га тенг, К = 0,7;
2) қирғоқ тик, К = 0,8;
3) қирғоқ тик ва текис бўлса, К  0,9;
4) агар гидрометрик створ ўрнатилган дарёнинг кўндаланг қирқимида ўлик фазо (сув оқмайдиган қисм) мавжуд бўлса, у ҳолда К  0,5 деб қабул қилинади.
Сув сатҳи баландлигини аниқлаш. Агар сув сарфини ўлчаш вақтида сув сатҳининг ўзгариши 10 см дан кичик бўлса (Н_б-Н_охН), ҳисоб сув сатҳи сифатида ишни бошлашдан олдинги ва иш тамом бўлгандан кейинги кузатилган сув сатҳларининг ўртача қиймати қабул қилинади.
Агарда Н > 10 см бўлса, у ҳолда ҳисоб сув сатҳи қуйидаги ифода билан аниқланади:

бу ерда: H₁,H₂,...,H_n-ҳар бир вертикалда тезликни ўлчаш вақтида кузатилган сув сатҳи, q₁, q₂,…,q_n-элементар сув сарфлари; b₁, b₂ ,…, b_n – вертикаллар орасидаги кенгликлар.

График усулда сув сарфини ҳисоблаш вақтида бажариладиган ишлар қуйидаги тартибда олиб борилади:
1) миллиметровка қоғозга дарёнинг кўндаланг профили чизилади (11.1-расм);
2) тезлик эпюралари чизилади (11.2 а,б-расмлар) ва эпюра орқали ўртача тезлик қуйидаги ифода ёрдамида ҳисобланади: ифодадаги F-тезлик эпюраси юзаси, h-ишчи чуқурлик;
3) аниқланган ўртача тезликлар асосида сув сатҳининг тепасига тезликни дарё кенглиги бўйича тақсимланиш эпюраси чизилиб, ҳар бир тезлик ҳамда чуқурлик вертикаллари учун ўртача тезлик топилади
4) аниқланган ўртача тезликлар ҳар бир тезлик ва чуқурлик вертикалларининг тўғрисига, чизманинг тагига ёзиб чиқилади
5) вертикаллардаги элементар сув сарфи ҳисобланади. Бунинг учун ўртача тезликни ишчи чуқурликка кўпайтирилади яъни, Олинган элементар сув сарфларининг қийматлари графикнинг тагига ҳар бир вертиклалларнинг тўғрисига ёзиб чиқилади
6) элементар сув сарфлари асосида уларнинг дарё кенглиги бўйича тақсимланиш эпюраси графикнинг сув сатҳидан юқорисига чизилади
7) элементар сув сарфининг кенглик бўйича тақсимланиш эпюраси майдонини аниқласак, сув сарфини аниқлаган бўламиз;
8) сув сарфи Q ни аниқлагандан сўнг, чизманинг бирор чеккасига дарё ўзани кўндаланг қирқимининг қабул қилинган қийматлари махсус жадвалда қайд этилади.