Амалий машғулот

Тезлик-майдон усулини қўллаб сув сарфини аниқлашда дастлаб дарёнинг кўндаланг қирқимида чуқурликлар ўлчанади. Сўнг тезлик вертикаллари танланиб, уларда сувнинг оқиш тезлиги ўлчанади. Чуқурлик маълумотлари асосида элементлар майдончалар ҳисобланади. Тезлик вертикаллари билан чегараланган элементар майдончалардан оқиб ўтаётган қисмий сув сарфлари эса қўйидаги ифодалар билан ҳисобланади:

бу ерда: -элементар майдончалар, -элементар майдончаларга мос келадиган тезликлар.
Қисмий сув сарфлари ёиғиндиси - дарё ўзани кўндаланг қирқи юзасидан бир секунтда оқиб чиқаётган умумий сув сарфи (Q)ни аниқлашга имкон беради.
Сув сарфини гидрометрик новлар ёки ташламалар ёрдамида аниқлаш усули кўпроқ ирригацияда қўлланилади. Шу мақсадда махсус сув ўлчагич ташламаларнинг Томсон, Чеполети каби бир қанча турлари яратилган.
Аралаштириш усули ёки химиявий усул кўпинча тоғ дарёларида қўлланилади. Бу усулда дарё сувига бирор химиявий модда аралаштирилади ва махсус асбоб ёрдамида сув сарфи аниқланади. Бу усул мураккаб бўлгани учун амалиётда кам қўлланилади.
Сув сарфини белгиланган режа асосида ўлчаб боришда қуйидаги ишларни бажариш зарур:
1) гидрометрик станция ёки пост учун дарё участкасини танлаш ва унда гидрометрик створни қуриш;
2) танланган жойнинг ҳолати ва сув сарфини аниқлаш усулларига боғлиқ ҳолда гидрометрик створни керакли асбоб - ускуналар билан жиҳозлаш;
3) гидрометрик створда сув сарфини, сув юзасининг нишаблигини, музлаш ҳодисаларини, метеорологик элементларни ва бошқа сув режими элементларини систематик кузатиб бориш;
4) сув сарфини, оқим миқдорини аниқлаш ва дарё оқимининг йил давомида тақсимланишини ҳисоблаш;
5) сув сарфини аниқлаш вақтида бажариладиган барча ишларнинг махсус қўлланма талаблари даражасида амалга оширилишини узлуксиз назорат қилиб бориш.
Дарёларнинг сув сарфини аниқлаш учун аввало унда гидрометрик створ қуриш лозим бўлади.
Гидрометрик створ деганда дарёнинг оқим йўналишига перпендикуляр ҳолатда ўрнатилган ва сув сарфини доимий равишда ўлчаб боришга имкон берадиган қурилма тушунилади.
Гидрометрик створни дарёнинг ўртача оқим йўналишига перпендикуляр равишда ўрнатишда иккита усул қўлланилади:
1) қалқима усули;
2) гидрометрик паррак усули.
Дарёларда гидрометрик створлар қурилгандан сўнг уларда сув сарфини ўлчаш ишлари олиб борилади.