Амалий машғулот ишлаб чиқаришдаги табиий ва сунъий ёритишни ҳисоблаш

4-амалий машғулот
ИШЛАБ ЧИҚАРИШДАГИ ТАБИИЙ ВА СУНЪИЙ ЁРИТИШНИ ҲИСОБЛАШ

Машғулотнинг мақсади. Ишлаб чиқариш хоналарини сунъий ёритиш турлари, ёритиш меёрлари, фойдаланиладиган ёритиш чироқлари тўғрисидаги маълумотлар билан танишиш ва сунъий ёритишни ҳисоблашда амалий кўникмалар ҳосил қилиш.
Машғулот режаси:
1.Ишлаб чиқариш хоналарини ёритиш турлари, ёритилганлик кўрсаткичлари ва меёрлари.
2.Ишлаб чиқариш хоналарини сунъий ёритишни ҳисоблаш.
3.Сунъий ёритишга оид масалалар ечими.
Таянч сўзлар ва иборалар: ёритиш, меёр, ёритилганлик, ёруғлик оқими, ёруғлик кучи, пулсасия, равшанлилик, фон, контраст, электр чироқлар, чўғланма, газ разрядли.
Топшириқ: Ишлаб чиқариш хоналарини ёритиш турлари, меёрлаш, фойдаланиладиган электр чироклари тўғрисидаги маълумотлар билан танишиш ва ишлаб чиқариш хоналарини сунъий ёритиш ва ҳисоблаш бўйича амалий кўникмалар ҳосил қилиш.
Машғулотнинг мазмуни
Ишлаб чиқариш хоналарини ёритнш турлари, ёритилганлик кўрсаткичлари ва меёрлари
Ишлаб чиқариш хоналарининг ва иш жойларининг ёритилганлиги меҳнат гигиенасининг муҳим кўрсаткичларидан бири ҳисобланиб, меҳнатни илмий асосда ташкил этишнинг ва ишлаб чиқариш маданиятининг ажралмас қисми ҳисобланади. Ёритилганлик инсоннинг ташқи муҳит билан боғланишини аниқловчи ва инсон миясига келувчи ташқи дунё тўгрисидаги маълумотларнинг сифатини ифодаловчи асосий кўрсаткичлардан биридир. Тўғри ва меёрий микдордаги ёритилганлик иш қуроллари ва жиҳозларнинг рангини, ўлчамларини тезда аниқлашга имкон беради ва ишчининг меҳнат қобилиятини узоқ муддатгача сақланиб қолинишига, меҳнат унумдорлигининг ошишига, ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг сифатли бўлишига шароит яратиб, меҳнатни хавфсизлик даражасини ошишига олиб келади.
Ёруғлик- электромагнит спектрини кўзга кўринадиган соҳасининг бир қисми ҳисобланади. Унинг асосий характеристикаси сифатида тўлқин узунлиги (к) ва тебраниш частотаси (в ) қабул қилинган. Бу кўрсаткичлар орасидаги ўзаро боғланиш қуйидагича ифодаланади:
(7.1.)
бу ерда с - ёруғликнинг тарқалиш тезлиги.
Кўзнинг кўриш даражаси спектрнинг кўринадиган соҳасини ҳар хил қисмида турлича бўлиб, спектрнинг яшил областида, тўлқин узунлиги = 554 нм бўлган ҳолатда максимал ҳисобланади.
Ёритилганликнинг асосий ёруғлик-техник кўрсаткичларига ёруғлик кучи, ёритилганлик, ёруғликни ютиш, ўтказиш ва қайтариш коеффитсиенти, равшанлилик, обектнинг фон билан контрасти (обект билан асосий ранг орасидаги кескин фарқ), ёритилганликнинг пулсасия коеффитсиенти ва ёритилганликнинг нотекислик коеффитсиенти киради.
Ёруғлик кучи (Ж) -ёруғлик окимининг ёруғлик тарқаладиган бурчакка нисбати орқали ифодаланади.
Ж=дФ/дω (7.2.)

Ёруғлик кучининг ўлчов бирлиги қилиб кандела (Кг) қабул қилинган.
Ёруғлик оқими (Ф) ёруғлик қуввати орқали характерланади ва люменда (лм) ўлчанади.
Ёритилганлик (Е) - ёруғлик оқимининг сирт бўйлаб зичлиги бўлиб, люкс (Лк) да ўлчанади.
Ёритилганликни қайтариш, ютиш, ўтказиш коеффитсиентлари ёритилганлик сифати, ёритилганлик микдори ва ёритилувчи юзанинг хусусиятларига боғлиқ бўлади. Ёритилувчи юзанинг ёруғлик оқимини қайтариш, ютиш ва ўтказиш хусусиятлари ёруғликни қайтариш α_с, ютиш β_с ва ўтказиш  _с коеффитсиентлари орқали баҳоланади. Ушбу коеффитсиентлар қуйидагича аниқланади:
α_с = Ф_α/Ф; β_с = Ф_β/Ф;  _с=Ф_γ /Ф (7.3.)

бу ерда Ф - ёритиладиган юзага тушадиган ёруғлик оқими; Ф_α > Ф_β » Фγ - мос ҳолда, ёритиладиган юзадан қайтган, ютилган ва ўтказилган ёруғлик оқими, Лм.