298
асос бўлиб хизмат қилди. Шунингдек 2008 йил 1 январдан кучга кирган янги
таҳрирдаги Солиқ кодекси, кейинги йилларда унга ва Ер кодексига киритилган
бир қатор ўзгартиш ва қўшимчалар ушбу тизимни янгилаш ва модернизация
қилиш масалаларини қамраб олди.
Ушбу қонун ҳужжатларининг ҳамда уларга киритилган ўзгартиш ва
қўшимчаларнинг асосий мақсади қишлоқ хўжалиги ерларини, айниқса суғо-
риладиган ерларни ноқишлоқ хўжалиги мақсадларига ажратишнинг ҳуқуқий-
иқтисодий чораларини кучайтиришга жиддий эътибор қаратиш, айниқса ер-
солиқ
тизимининг ролини ошириш, мазкур тизимда ислоҳотларни янада
эркинлаштиришга хизмат қиладиган меъёрларни жорий қилиш ва бу борадаги
муносабатлар субъектларининг манфаат ва жавобгарлигини янада аниқ
балгилаш эди. Ана шу мақсадларга эришиш учун бу борадаги ташки-лий-
иқтисодий механизмни янада аниқлаштиришга қаратилган Ўзбекистон
Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг бир қатор қарорлари қабул қилинди.
Масалан, 1998 йил Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 26
декабрдаги 539-сон Қарорига мувофиқ қишлоқ хўжалиги товарлари ишлаб
чиқарувчиларининг бюджет олдидаги мажбуриятларини
амалга ошириш
механизми соддалаштирилди ва у ягона ер солиғи шаклида белгиланди.
Қишлоқ хўжалиги ерларидан фойдаланувчиларни солиққа тортиш-
нинг мазкур механизми ерни хўжалик юритиш объекти сифатида эмас, балки
ерни ресурс сифатида солиққа тортиш объектига айлантиради, яъни ягона ер
солиғининг тизими, айниқса унинг миқдори, ердан фойдаланиш, солиқ тў-
ловчи-қишлоқ хўжалик корхонасининг хўжалик-молиявий фаолияти нати-
жаларига боғлиқ бўлмаган ҳолда шаклланади. Бошқача айтганимизда, қиш-
лоқ хўжалигида солиқ юки меҳнат, даромад,
инвестиция ва тадбиркорлик
зиммасидан ер ва у билан боғлиқ ресурслар зиммасига ўтказилади.
Мазкур механизмнинг иқтисодий мазмун-моҳияти шундаки, солиқ
тўловчи – қишлоқ хўжалик корхонаси ердан фойдаланишни молиявий зарар
билан якунласа ҳам солиқ тўлаш мажбуриятидан озод қилинмайди ёки аксин-
299
ча, унинг рентабеллик даражаси юқори бўлган сайин, солиқ тўловининг миқ-
дори шунча пасайиб боради. Ягона ер солиғи тизими қишлоқ хўжалиги ерла-
ридан, айниқса, суғориладиган ерлардан самарали фойдаланишни рағбатлан-
тириш, ердан фойдаланувчилар – қишлоқ хўжалик корхоналарини солиққа
тортиш механизмини соддалаштириш, табақалашган тарзда солиққа тортиш
оқибатида улар учун
бир хил шароитларни таъминлаш, бюджет даромад-
ларини барқарорлаштириш ҳисобидан ерларнинг унумдорлигини оширишга
қаратилган чораларни кўриш ва, энг муҳими, қишлоқда ер муносабатларини
ижтимоий адолатга таянган ҳолда ташкил этиш имкониятларини яратади.
Лекин таҳлиллар кўрсатмоқдаки, юқорида номи келтирилган қарор
билан амалиётга жорий этилган ягона ер солиғи тизимининг таъкидлаб
ўтилган муҳим қулайлик ва енгилликлари билан бирга муайян камчиликлари
ҳам мавжуд. Масалан,
биринчидан, ердан фойдаланувчи-қишлоқ хўжалиги
корхонасининг аввал тўлаб келган солиқлари йиғиндисини фақат маълум
фоизга оширилиши сифатидаги услуб эканлиги, иккинчидан,
унинг илмий-
назарий асосларининг саёз эканлиги ва, учинчидан, кейинги йилларда ернинг
“меъёрий қиймати”дан олинадиган солиқ суммасига ҳар хил йиғим ва тўлов-
ларнинг ҳам киритилиши оқибатида унинг асл мазмун-моҳияти ўзгариб
кетганлиги ва ҳокозо.
Ягона солиқ тизимининг юқорида қайд қилинган ва бошқа камчилик-
ларини бартараф қилиш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Адлия
вазирлигида 2006 йил 19 апрелда №1563 билан қайд қилинган “Ўзбекистон
Республикаси қишлоқ хўжалиги товар ишлаб чиқарувчиларининг қишлоқ
хўжалигига мўлжалланган ерларининг меъёрий қийматини аниқлаш бўйича
вақтинчалик Йўриқномаси” нинг жорий этилиши қишлоқ хўжалиги ерлари-
дан фойдаланишнинг иқтисодий механизмини
шакллантиришга янгича
ёндашувни ифода қилибгина қолмасдан, балки тармоқда ер ресурсларидан
фойдаланишнинг самарадорлигини янада оширишга, бюджет билан муноса-
батларни тўғри ташкил қилишга ҳам хизмат қилди. Лекин мазкур Йўриқ-
300
номада белгиланган механизмни танқидий ўрганиш натижасида уни тако-
миллаштириш нуқтаи назаридан ўз фикрларимизни баён қилмоқчимиз.
Улар,
Do'stlaringiz bilan baham: 
