Ega- kim? yoki nima? so`roqlariga javob bo`lib, asosan, gap boshida ishlatiladi.
M-n: Do`stim talaba. Kim talaba.
Kesim- nima qilmoq? Nima qilyapti? Nima qilmoqchi?...
Ikkinchi darajali bo`laklar.
Ikkinchi darajali bo`laklarga quyidagilar kiradi:
Aniqlovchi – qanday? qanaqa? qaysi? Kimning? Nimaning? So`roqlariga javob bo`ladi.
M-n: Bu qizil ruchka. Bu qanday ruchka? U mening do`stim. U kimning do`sti?
To`ldiruvchi – Kimga? Nimaga? Kimni? Nimani? Kim bilan? Nima bilan? Kim haqida? Nima haqida? Kimdan? Nimadan? So`roqlariga javob bo`ladi.
M-n: U kitobni berdi. U nimani berdi?
To`ldiruvchilar ikkiga bo`linadi:
Vositasiz to`ldiruvchi: Kimni? Yoki nimani? So`roqlariga javob bo`ladigan to`ldiruvchilar.
Vositali: Kimga? Nimaga? So`roqlariga javob bo`ladigan to`ldiruvchilar:
M-n: U kitobni ochdi. U nimani ochdi? Vositasiz to`ldiruvchi.
U menga qaradi. U kimga qaradi? Vositali to`ldiruvchi.
Hol – qachon? Qayerda? Qayerdan? Qay holatda? Nega? Soat nechada? So`roqlariga javob bo`ladi. M-n: U ertaga kaladi. U qachon keladi?
Gap bo`laklarining joylashishi.
O`zbek tilida gap bo`laklari joylashishi.
Ega+ ikkinchi darajali bo`laklar + kesim
M-n: Men har kuni yangi kitob o`qiyman.
Ingliz tilida gap bo`laklari joylashishi.
Ega+ kesim+ aniqlovchi+to`ldiruvchi+ hol. (o`rin holi → payt holi)
M-n: Men o`qiyman yangi kitobni har kuni.
Gap turlari
Ingliz tilida gaplar uch turga bo`linadi.
1) darak gap
2) so`roq gap
3) buyruq gap
Darak gap
Darak mazmunini ifodalovchi gaplarga darak gap deyiladi va gap oxirga nuqta (.) qo`yiladi.
M-n: Men har kuni maktabga boraman. I go to school every day.
So`roq gap
So`roq mazmunini ifodalovchi gaplarga so`roq gap deyiladi. So`roq gapning quyidagi turlari mavjud:
Umumiy so`roq gap.
Maxsus so`roq gap.
Tanlov so`roq gap
* Gapga umumiy so`roq beruvchi gaplarga umumiy so`roq gap deyiladi. Umumiy so`roq gap kesimiga har doim o`zbek tilida mi qo`shimchasi qo`shiladi.
M-n: U har kuni maktabga boradi. U har kuni maktabga boradimi? Ha. (Yo`q).
Umumiy so`roq gapga ha yoki yo`q tarzida qisqa javob beriladi.
* Maxsus so`roq gap gapda qatnashgan har bir so`zga alohida so`roq beradi. Maxsus so`roq gapni yasash uchun biz maxsus so`roq olmoshlaridan foydalanamiz. Maxsus so`roq gapda qaysi so`zga so`roq berilsa faqat o`sha so`z tushirilib, o`rniga so`roq so`z gap boshiga chiqariladi.
M-n: U har kuni maktabga boradi. Kim har kuni maktabga boradi. U qachon maktabga boradi. U har kuni qayerga boradi? U har kuni nima qiladi?
* Tanlov so`roq gap or (yoki) so`zi orqali yasaladi va or so`zi ikkita bir guruhga mansub so`zni taqqoslaydi. Tanlov so`roq gapga javob berishda ikkita shaxs yoki predmatdan biri tanlanadi.
Bu ruchkami yoki qalammi? Bu ruchka. Bu Anvarmi yoki Sherzodmi? Bu Sherzod.
Buyruq gap
Buyruq mazmunini ifodalovchi gaplarga buyruq gap deyiladi. Buyruq gapda ega qatnashmaydi, nutq II shaxsga qaratiladi.
M-n: Eshikni och. Open the door.
Buyruq gapda undalma qatnashishi mumkin. Undalma – deb nutq qaratilgan shaxs yoki narsaga aytiladi. Undalma gapda boshqa so`zlardan vergul bilan ajratiladi. Undalmaga so`roq berib bo`lmaydi.
M-n: Anna, daftarni och. Ann, open the note-book.
Buyruq gapda ega qatnashmaganligi tufayli so`roq gap yasab bo`lmaydi. Lekin inkor gap yasash uchun Do not (don`t) yordamchi fe`lini gap boshida ishlatamiz:
M-n: Give me the book. Menga kitobni ber.
Don`t give me the book. Menga kitobni berma.
* Agar gapda vositali va vositasiz to`ldiruvchi bir paytni o`zida qatnashsa, bunday gaplarni ikki shaklda tarjima qilish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |