Harorat o‘ lchash asboblari

HARORAT O‘ LCHASH ASBOBLARI

KENGAYTIRILGAN TERMOMETRLAR. SUYUQLIKLI SHISHALI TERMOMETRLAR

• Suyuqlikli termometrlarning ishlash prinsipi termometr ichi- ga o‘rnatilgan termometr suyuqligining hajmi harorat ko‘tarilishi yoki pasayishida o‘zgarishiga asoslangan. Suyuqlikli termometr shisha ballon, kapillar naycha va zahira rezervuaridan iborat. Ter- mometrik moddaning ballon, qisman kapillar naychada va zaxira rezervuaridagi bo‘sh qismi inert gaz bilan to‘ldiriladi yoki vaku- umda bo‘lishi mumkin (harorat +100 °C dan past bo‘lganida). To‘ldirilgan kapillar yoki shkala bo‘linmasining yuqori bo‘linma- sidan chiqib turgan kapillar naychaning bir qismi termometrning o‘ta qizib ketishidan va buzilib qolishidan himoya qiladi. Rezervuar va kapillarning bir qismi tushirilib, o‘lchanayotgan muhitning harorati Selsiy gradusida darajalangan kapillardagi suyuqlik sathining holatiga ko‘ra aniqlanadi.

Konstruksiyasi jihatidan suyuqlikli termometrlar ikki turga, tayoqcha shaklidagi va shkalasi ichiga o‘rnatilgan termometrlar- ga bo‘linadi.

• Konstruksiyasi jihatidan suyuqlikli termometrlar ikki turga, tayoqcha shaklidagi va shkalasi ichiga o‘rnatilgan termometrlar- ga bo‘linadi.

• Shkalasi ichiga o‘rnatilgan termometrlarda kapillar naychasi 2 ingichka bo‘lib, rezervuari 1 kengaytirilgan. Shkala darajalari sut rang shisha plastinka 3 da joylashgan bo‘lib, kapillar bilan birgalikda rezervuarga yopishgan qobiq 4 ichiga o‘rnatilgan. Tayoqcha shaklidagi termometr qalin devorli, tashqi diametri 6—8 mm ga teng qilib tayyorlangan kapillar naychadan iborat. Ularning shkalasi bevosita kapillarning sirtida darajalanadi. Suyuqlikli termometrlar orasida eng ko‘p tarqalgani simobli termometrlardir. Kimyoviy toza simob termometrik modda sifa3- rasm. Laboratoriya simobli termometrlari. a) shkalasi ichiga o‘rnatilgan; b) tayoqchali.

MANOMETRIK TERMOMETRLAR

• Manometrik termometrlarning ishlash prinsipi germetik ber- kitilgan termosistemadagi bosim (p) ning haroratga bog‘liqligiga asoslangan. Manometrik termometrning chizmasi 4- rasmda ko‘rsatilgan.
• Asbobning termosistemasi termoballon 1, kapillar naycha (3) va manometrik prujinadan iborat. Uning bir uchi kapillar bilan, boshqasi, ya’ni kavsharlangan uchi esa o‘lchash asbobining (2) ko‘rsatkichi bilan ulangan.
• Manometrik termometrlar ishchi moddasiga ko‘ra gazli, su- yuqlikli va kondensatsion (bug‘-suyuqlikli) termometrlarga bo‘linadi

• Bu asboblar suyuq va gazsimon muhitning — 200° dan + 600 °C gacha bo‘lgan haroratini o‘lchashga mo‘ljallangan.
• Ishlatish jarayonida termometr termoballoni o‘lchanayotgan muhitga tushiriladi va termoballondagi ishchi moddasi o‘lchana- yotgan muhit haroratini qabul qiladi. Bunda termosistemada o‘lchanayotgan muhit harorati bilan belgilanadigan bosim o‘rnatiladi. Harorat ko‘tarilishi bilan bosim ortadi, harorat pasayishi bilan kamayadi.

• Ishchi moddasi bosimining o‘zgarishi egiluvchan kapillar or- qali manometrik termometrning bir qismini tashkil qiladigan o‘lchash asbobiga uzatiladi. O‘lchash asbobi prujinali mano- metrdir, u manometrik termometr termosistemasida o‘rnatilgan bosimni o‘lchash ko‘lamiga hisoblangan bo‘ladi.
• Gazli manometrik termometrlar -200 °C dan + 600 °C gacha haroratni o‘lchash uchun mo‘ljallangan. Gazli termometrlarda ishchi moddasi sifatida azot ishlatiladi.

Manometrik termometrning chizmasi