Alisher navoly nomidagi toshkent davlat

228Hayitmetov A. Adabiy merosimiz utqlari. Toshkent, 1997. 85-bet.
228

---

M azkur 
ishda asosiy e'tibor “Hayrat ul-abror”ga va 
undagi hikoyatlarga qaratilgan. “Xamsa”ning birinchi dostoni 
“Hayrat ul-abror”da Navoiyning islom dini, tasavvuf haqidagi 
mulohazalari keng bayon qilingan. Ayniqsa, dostonning hamd, 
munojot, n a 't qismlari, Imon sharhiga bag'ishlangan birinchi 
maqolat, islom haqida fikr yuritilgan ikkinchi maqolatda bu 
borada ko'p gapirilgan. Professor A.Hayitmetovning “Xamsa”da 
islom nuri”229 maqolasida bu qismlar to 'liq yoritiligan. Bu 
kitobda shunday yoziladi: “Dostonning “U1 xoliq ham dikim ...” 
deb boshlangan bobi va undan keyin kelgan to'rtta munojot 
boblari shoir falsafiy va axloqiy dunyoqarashini belgilashda 
beqiyos ahamiyatga ega. Bu o'rinlarda Navoiy xudoning 
tanholigi (“vahdat”) va ulug'vorligini, yer-u osmonni, ulardagi 
zarradan tortib, quyoshgacha bo'lgan narsalam i bir o 'zi 
yaratganligini, yaratish bilangina cheklanmay, olamda mavjud 
moddiy va m a'naviy kuchlar o'rtasida o'zaro ziddiyat va kurash 
yuzaga keltirib, borliqqa rang-baranglik, o'ziga xos m a'no va 
go'zallik bag'ishlaganini she'riy til va badiiy bo'yoqlar bilan 
g'oyat jonli, obrazli ifodalashga intiladi.
“ Hamd” bobidan keyin mazkur dostonda to 'rt munojot 
keladi. Navoiy bu munojotlarda bevosita Ollohga murojaat qilib, 
dunyoning, hayotning yaratilishi bilan b o g iiq o 'z fikrlarini 
yanada chuqurlashtiradi. “Xamsa”ning har bir dostonida Olloh 
madhidan so'ng, odatda Muhammad alayhis-salomning maqtovi- 
n a 't keladi. “Hayrat ul-abror”da bunday na'tlar beshta bo'lib, 
ulaming har biri payg'am barim iz hayotidan islom olami uchun 
muhim ma'lum otlam i beradi yoki shoir o'zining bu ulug' zot 
tarjimai holining yoki faoliyatining ayrim masalalari va 
nuqtalariga to'xtaladi”.230
“Hayrat ul-abror”ning asosiy qismini yigirma maqolat 
va yigirma hikoyat tashkil etadi. Asarda har bir maqolatdan keyin 
bir hikoyat keltiriladi. Doston oxirida yana bir hikoyat bor.