Alisher navoly nomidagi toshkent davlat

206 Ж о‘раев Vi. Алишер Навоий Ьакидаги ривоятларнинг манбалари ва
тасиифи // 0 ‘збек тили ва адабиёти. 1991. №4. - Б.52.
219

---

tashvishlari fonida ko ‘rsatilgan. Birinchi turkum yiug‘ amirning 
fazilatlariga maxsus bagishlangan “M akorim ul-axloq” asari 
bilan boshlanadi. Asar muallifi Xondamir Navoiy obrazini 
mukammal ' gavdalantirish uchun 17 hikoya, 10 latifa va 
muto.yibani zikr etadi. Mazkur naqllar ustida jiddiy tadqiqot olib 
borgan navoiyshunos olim N.Mallaev ularning badiiy jihatdan 
hiyla zaifligini va bu m uallif faktik voqeani aynan saqlab. “jiddiy 
uslub”ni 
muvofiq 
ko‘rganligi 
oqibatida yuz berganligini 
ko ‘rsatadi;207 Shuni aytish kerakki, ular Xondamiming o ‘zi 
e ’tirof etganidek, “hazratning nozik zehni va muborak fikrining 
yuqori darajada o ‘tkir ekanligi dalolati” uchun keltirilgan b o iib , 
asosan, ziyolilar ilg‘ay oladigan “lu tf’lardan iborat. Izzat Sulton 
“Makorim 
ul-axloq”ning 
o‘zbekcha 
nashriga 
yozgan 
so‘zboshisida Xondamir Navoiyning biografiyasidan misollar 
olib turib, islom nazaridan namuna boiad ig an kishi obrazini 
gavdalantirishni o ‘ziga maqsad qilib qo‘yganligini, “Makorim ul- 
axloq”ning har bobining sarlavhasida bir dmiy-axloqiy tezisning 
oldinga surilishi bejiz emasligi va avtor o‘z oldiga shunday 
ideologik-didaktik maqsad q o ‘ygani uchun Navoiy obrazidan 
xuddi shu tezislarga mos tushadigan tomonlami bo‘rttirib 
ko‘rsatganligini to‘g ‘ri ta ’kidlagan”.208
Navoiy asarlaridan bevosita iqtibos etilgan naqllar XVI- 
XIX asrlarda juda oz, 
Buning sababi bu davrda juda 
ommaviylashib ketgan tazkiranavislik an’anasining yetarli 
miqdorda faktik bazaga egaligi va yangi izlanishlarga ehtiyoj 
yo‘q deb hisoblanganida b o is a kerak. Shunga qaramay, ba’zi 
tazkiralarda Navoiyning o‘z asarlaridan olingan, ilmiy-adabiy 
munozaralarga doir naqllar uchraydi. Ular ko‘proq “Majolis un- 
nafois” tazkirasidan yoki “Xamsat ul-mutaxayyirm”dan olingan. 
Masai an, “Haft iqlim” (Amin Ahmad Roziy, 1597) tazkirasida 
“Majolis”da keltirilgan Navoiy va Riyoziy Samarqandiy bahsi209,