Alisher navoly nomidagi toshkent davlat

229 Hayitmetov A. Temuriylar davri o'zbek adabiyoti. Toshkenl: “Fan”, 1996.
230 Hayitmetov A. Temuriylar davri o'zbek adabiyoti. Toshkent: “Fan”, 1996.
33-62-betlar.
229

---

Hammasi 
bo lib 
yigirrna 
bir 
hikoyat 
keltirilgan. 
Bu 
hikoyatlarning hajrai turlicha. Eng kichigi o 'n to 'rt bayt - yigirrna 
sakkiz misra bo'Isa, eng kattasining hajmi qirq ikki bayt - sakson 
to rt misaradan iborat. Ulardagi misralar soni quyidagicha:
1. 
Boyazid haqidagi hikoyat - yigirrna ikki bayt.
2. 
Ibrohim Adham va Robia Adviya bilan bog'liq 
h ik oyat- yigirrna bayt.
3. 
Shoh G 'oziy bilan bog'liq hikoyat - qirq bir bayt.
4. 
A bdulloh Ansoriy haqidagi hikoyat- o 'n to 'rt bayt.
5. 
Hotam Toyi haqidagi hikoyat - yigirrna ikki bayt.
6. 
N o shiravon hayosi bilan bog'liq hikoyat - o 'n olti
bayt.
7. 
Qoni' Juvonmard ila tom i' hikoyati - yigirrna 
sakkiz bayt.
8. 
Ikki vafoli yor hikoyati - yigirrna to 'rt bayt.
9. 
Shayx lroqiy haqidagi hikoyat - o'ttiz ikki bayt.
10. 
Sher bilan Durroj hikoyati — o'ttiz to 'rt bayt.
11. 
Imom Faxr Roziy bila Sulton Muhammad 
Xorazmshoh 
hikoyati -
o 'n sakkiz bayt.
12. 
Yoqut husnixati haqidagi hikoyat - yigirrna bayt.
13. 
Ayyubi xalaf va o 'g 'ri haqidagi hikoyat - yigirrna 
sakkiz bayt.
14. 
Iskandar va uning xoli qo'l bilan dunyodan ketishi 
haqidagi hikoyat - yigirrna besh bayt.
15. 
Bani Isroili Rind bilan bog'liq hikoyat - yigirrna
bayt.
16. 
Abdulloh Muborak jihodi bilan bog'liq hikoyat -
o'ttiz to 'rt bayt.
17. 
Imomi Zaynul-obidin bilan bog'liq hikoyat -
o'ttiz bayt.
18. 
Chin marg'zori bilan bog'liq hikoyat - qirq ikki
bayt.
19. 
Bahrom haqidagi hikoyat - qirq ikki bayt.
20. 
Xoja Muhammad Porso va o 'g 'li Xoja Abu Nasr 
bilan bog'liq hikoyat - o'ttiz to'rt bayt.
230

---

21. 
Ul qul hikoyati. - yigirma bayt.
Demak, yigirma maqolatga ilova qilingan yigirmata va 
xotimada keltirilgan bir hikoyat - hammasi yigirma bitta bo'lib, 
ulaming umumiy hajmi, hikoyat nomi ostida berilgan misralar 
miqdori - besh yuzi oltmish olti bayt - bir ming bir yuz o'ttiz ikki 
misradan iborat ekan. R.Vohidov va H.Eshonqulovlar tomonidan 
tuzilgan “O 'zbek mumtoz adabiyoti tarixi” kitobida “ Hayrat ul- 
abror”ning 
tuzilishi, 
undagi 
masalalar 
haqida 
kc'pgina 
ma'lum otlar keltirilgan. Unda shunday yozilgan: “ Hayrat ul- 
abror” qomusiy asar bo'lib, uning asosiy qismini tashkil etuvchi 
maqolat va hikoyatlarda barcha zamonlar uchun o 'ta dolzarb 
bo'lgan 
barkamol 
avlod, 
komil 
inson 
haqidagi 
ulug' 
mutafakkiming teran axloqiy - m a'naviy, ijtimoiy-falsafiy 
mulohazalari badiiy ifodasini topgan. “Hayrat ul-abror”da ham 
ijodkoming barkamol shaxs haqidagi o'ylari maqolatlarda yorqin 
in'ikosini topgan. Asardagi hikoyatlar esa maqolatlarda ilgari 
surilgan tayanch g'oyalam i o'quvchi shuuriga yanada teranroq 
ta'sir etishi, uning mavzu bilan mukammalroq tanishishga imkon 
yaratadi” .231 Bu hikoyatlarda ko'pdan ko'p mavzular qalamga 
olingan. M a'lumki, dostonning har bir maqolati biror masalani 
yoritishga qaratilgan. Ana shu mavzular hikoyatlarda ham yanada 
rivojlantirilgan. Professor A.Hayitmetov to 'g 'ri ta'kidlaganidek: 
“Alisher Navoiy ijodining ulug'vorligi avvalo undagi mavzular 
va g'oyalar olamining kengligi, rang-barangligi bilan bizni 
hayratga soladi. Unda o 'z davrining biror muhim muammosi, 
o'sha davr hayotining biron tomoni yoritilmasdan qolmaganday. 
Buni 
biz, 
avvalo, 
“Xamsa” 
dostonlarida 
ko'ram iz”.232 
“Xamsa”ning birinchi dostoni bo'lm ish “Hayrat ul-abror”da 
deyarli barcha mavzular uchraydi. Ollohning ulug'vorligi, uning 
madhi, payg'ambarimiz Muhammad a.s.ning taijimai hollari, 
ulug' sifatlari, maqtovlari, islom dini, iymon, ustozlari Nizomiy,