Alisher navoly nomidagi toshkent davlat

223 Алишер Навоий. МАТ. 20 томлик. 3-том. Тошкент, 1988. 350-бет.
224 Алишер Навоий. МАТ. 20 томлик. 5-том. Тошкент, 1990. 338-бет.
т
 Алишер Навоий. МАТ. 20 томлик. 5-том. Тошкент, 1990. 449-бет.
225

---

Muqaddas kitoblarda qayd qilinishicha, Yaratganning 
sevgan bandalarini g'am -anduh va balolar bilan imtihon 
qilishining sababi bor. 
Buning bir sababi: bu bale va 
g‘amand’uhlar ba’zi valiy va nabilar uchun qalblarining jilolanishi 
va iste’dodlarining yuzaga chiqishi uchun yuboriladi. Ularning 
bund?4y g‘am-tashvishlarga duch kelishlari erishgan maqomlarini 
tamomlashlari va buning natijasida yanada yuksalishlarini 
ta ’minlaydi. Shuning uchun hadisda: Eng shiddatli balolarga 
duchor b o ig an lar payg‘ambarlardir, undan so‘ngra valilardir, -
deyilgan. Balolarga sabr aylash, qiyinchiliklarga bo‘ysunishning 
eng oddiy usuli 'yuzaga kelgan mashaqqatlarga rizolikdir. Zero, 
rizo ham Haq oshiqlariga xos bo‘lgan hoi turi b o iib , b a ’zilar uni 
maqom deb ataydilar. Muhosibiylar Rizo maqomlar navidan 
emas, holla;/ turidir, deb hisoblaydilar. Bunday qarash Abu 
Abdulloh Horis Muhosibiy (r.a.) bilan boshlanib, Xuroson 
so‘fiylarigacha yetib kelgan. Iroq so‘fiylari esa Rizo maqom turi 
b o iib , tavakkulning nihoyatidir, degan qarashni ilgari suradilar. 
Qushayriy esa buning aksini qayd etadi: Iroqliklar rizo holdir, 
X urosonliklar rizo maqomdir, demishlar, degan m a’lumotni 
keltiradi226.
Rizo kishini darddan xalos qiladi, uni 
g‘aflatdan 
uzoqlashtiradi, Haq bilan aloqali b o im ag an barcha tashvishlarni 
qalbdan chiqaradi, mashaqqatlardan ozod etadi. Buning sababi 
rizoning xalos etish sifatiga egaligidir. Rizo - xushnud va 
mamnunlik holi, shikoyat qilmaslik. Rizo qadarning isyonchi, 
g ‘alayonchi tajallilari qarshisida qalbning huzur va sukun holida 
b o lishid ir227. Rizo holi yoki maqomidagi oshiq: Qahringda xush, 
lutfmgda xush 
deb va Haqning hech bir tajallisidan shikoyat 
qilmaydi. Bunday xususiyat Navoiy lirik qahramoniga ham 
xosdir: Ey meni sargashtadin gah forig‘u gohi malul, Qahring ul, 
lutfing bu, yorabkim, ne odatdur sanga? Yoki: Lutfing ozi jon
226 Кушайрий. Рисолайи Кушайрий. Истанбул, 1991. 286-бет.