Alisher navoly nomidagi toshkent davlat

4. 
Ijodkor o‘z mustaqil yo‘lidan yurishi, taqliddan
yiroq bo‘lishi. 
Shayx Nizomiy Ganjaviy jahon adabiyotida 
o‘ziga xos yangilik hisoblangan xamsachilikning tamal toshini
116

---

qo‘ydi. Buyuk mutafakkiming “Panj ganj”i jahon adabiyotida 
yangi bir poetik an'anani boshlab berdi. Zero, “Shayx 
N izom iyning 
asl muddaosi betakror badiiyat namunasini yaratish 
edi. Shu bois u qalam urilganga qalam unnadi. Dum javohirga 
to‘la ganj 
topdi 
va uni o‘z 
tarozisida 
tortdi” . (Jabborov 2019, 9) 
Nizomiy rishtaga gavhar tizgan dam 
Qalam urilganga urmadi qalam.
Duru gavharlarga to ‘la topdi ganj,
0 ‘z tarozusida o‘zi tortdi ganj.
“Sharafnoma”sin ovoza ayladi,
Eskini yangilab, toza ayladi... (Низомий 2019 (3),
59)
Nizomiy “” Panj ganj”i xamsanavislik uchun ijodiy mezon 
etib olindi. Unga ko‘ra “Xamsa”ga kiruvchi beshala doston 
mavzu va janr nuqtai nazaridan “Panj ganf’ga muvofiq boMishi, 
har beshala doston vazni borasida ham an'anaga rioya etilishi 
(“Hayratu-l~abror” - sari', “Farhod va Shirin” - hazaji musaddasi 
mahzuf, “Layli va Majnun” - hazaji musaddasi axrabi maqbuzi 
mahzuf, “Sab'ai sayyor” - xafif, “Saddi Iskandariy” - mutaqorib 
bahrlarida yozilishi), syujeti, obrazlar tizimi va kompozitsiyasi 
Nizomiy dostoniga mutanosib bo‘lmog‘i, shuning barobarida, 
unga taqlid qilinmasligi, badiiy-estetik tafakkur taraqqiyotida 
mutlaq yangi poetik hodisa darajasida ijod etilmog‘i shart etib 
belgilandi.
Tabiiyki, bunday murakkab vazifaning uddasidan chiqish 
oson emas edi. Ko‘pchilik ijodkorlar bu ishga urinib ko‘rgani 
ma'lum. Biroq ularning aksari Nizomiy dostoniga muqobil asar 
yaratishga ojizlik qildi. Nizomiy “Panj ganj”ni 1170-1204 
yillarda yaratgan bo‘lsa, oradan bir asrdan ziyodroq vaqt o‘tib, 
1299-130! yillarda turkiylardan chiqqan ulug‘ mutafakkir Xusrav 
Dehlaviy unga javoban “Xamsa” yarata oldi. Ushbu poetik 
an'anaga javoban asar yozish nechog‘lik murakkab ekanini hazrat 
Navoiy mana bunday ifoda etadi: