Alisher navoly nomidagi toshkent davlat


Qalam va s e ‘zni muqaddas bilish, ani vositai joh



Download 101,6 Mb.
Pdf ko'rish
bet24/132
Sana01.06.2022
Hajmi101,6 Mb.
#629575
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   132
Bog'liq
Nizomiy Ganjaviy va Alisher Navoiy ijodida turkona tafakkur va g\'oyaviy

Qalam va s e ‘zni muqaddas bilish, ani vositai joh
etishdan saqlanish.
“Xusrav va Shirin” dostonida Nizomiy 
qalamning muqaddas ekani masalasiga alohida urg‘u beradi. 
Buyuk shoir ta'rificha, so'zdagi xatolik qalam vositasida 
tuzatiladi. ijodkor jumladan, mana bunday yozadi:
So‘zimda ne xatolik uchrasa, kech,
Qalam chek ustiga, to qolmasin hech41. (Nizomiy 
2019 (2), 20)
Nizomiy nazdida so‘zning qadri yuksakdir. Buyuk 
shoiming so‘zni osmonga boylashi sababi shunda. Shu bois u
41 Nizomiy Ganjaviy “Panj garij’ idan olingan misollar asliyatdan 0 ‘zbekiston 
xaiq shoiri Jamol Kamo! amalga oshirgan tarjima matni asosida tahlil etiidi. 
Manba: Nizomiy Ganjaviy. Xamsa. Besh jildda. Bako, 2019.
109


qalamni ganjnomalar qulfini ochuvchi olmos nayzaga tashbeh 
etadi:
0 ‘shal muddatki xilvat aylamishdim,
So‘zimni osmonga boylamishdim...
Qalam ilkingda olmos nayzadir chin,
Ochar ul necha bir ganjnoma qulfm. (Nizomiv 2019
(2), 55-56)
Darhaqiqat, so‘z xazinasiga eltuvchi yoMning ocbqichi 
qalamdir, Biroq bu xazinani qoMga kiritish oson emasligi ayon. 
Ranj tortmay, rohatdan voz kechmay turib, bu maqsad hosil 
boimavdi. Raqam chekmoq ishida, ya'ni yuksak badiiy asarlar 
ijod qilishda qalam ranj tortmog‘i zarurligining sababi shunda.
Shayx Nizomiy qalam ta’rifiga dostonning turli boblarida 
mantiq zarurati bilan to ‘xtalgan bo‘lsa, hazrat Alisher Navoiy 
“ Farhod va Shirin”ning alohida bobini “Qalam vasfida bir necha 
qalam surmak va ul raqamkash ta'rifm raqarng'a keturmakki, 
nazm kishvari savodin yakqalama qilib erdi va «Panj ganj» 
avroqig‘a guharposh raqami tortilib erdi va ul roqim bobida 
hamki munung xatti ma'nisin raqam-baraqam bildi, balki qalam- 
baqalam naql qildi. «Bayyazallohu taolo avroqa jaroyimiho” deb 
nomlaydi. Ahamiyatii jihati, Navoiy ushbu bobni qalam vasfi 
bilan boshlab, ikki buyuk salafi Nizomiy Ganjaviy va Xusrav 
Dehlaviy fazilatJari ta'rifi bilan davom ettiradi. Dostonning 
mazkur bobi quyidagi satrlar bilan boshlanadi:
Qalamkim rahnavardi teztakdur,
Azaldin manzili favqu-I-falakdur. (Навоий 2011 
(1), 323)
Ya'ni qalam eng ildam yo‘lchidir, uning uchun masofa 
ahamiyatga molik emas. Qalamning manzili falakdan ham 
yuksakroqda - Arshdadir. Bu o‘rinda taqdir kitobi - Lavhu-1- 
mahfuzni yozgan ilohiy qalam nazarda tutilgan. Hazrat Navoiy 
fikricha, qalam ahli buni nazarda tutmogM, maskani favqu-l-falak 
bo‘lgan qalamning sharafini yerga urmasligi zarur. Boshqacha 
aytganda, qalam bilan faqat va faqat munosib so‘z!ar bitilmog‘i
110


kerak. Ikki buyuk ijodkor Nizomiy va Dehlaviy ijodi bu borada 
barcha zamon ijodkorlariga namuna bo‘la oladi. Agar qalamga 
ana shu ulug‘ shoirlar kabi munosabatda bo‘linmasa, mas'uliyat 
yodda tutilmasa, ijod ahli qo‘lidagi qalam daryoda o‘sgan oddiy 
qamishdan farq qilmaydi:
Qalam bahri kafida turfa ishdur,
Magar daryo aro butgan qamishdur. (Navoiy 2011 
(1), 329) ‘
Qalamni vasf etar ekan, hazrat Navoiy qalam ahlming 
ustozi Nizomiy garchi Ganjada orom topgan bo‘Isa ham, har 
qadami ganj uzra ekani haqidagi fikmi ilgari suradi. Yulduzlar 
guruhi osmonni qoplagani singari uning xazinasidan sochilgan 
gavharlar yaksar jahonni tutgani buning isbotidir. Bu xazinadagi 
gavharlamirig qimmati shundaki, sarflagan bilan ado bolm aydi, 
Har kimki bu gavharlardan nasiba ola bilsa, yuz yilda ham 
mingdan biri kam bo‘lmaydi.
Shayx Nizomiy fikricha, qaiam ahlining martabasi behad 
yuksak. Chunki ular ikki jahon ganjinasining kaliti hisoblangan 
so‘z bilan ish ko‘radi:
Ahli qalam cheksa-da so‘z ranjini,
So‘zda ochur ikki jahon ganjini. (Низомий 2019 (1),
74)
Chunki ular qalamni emas, aslida jonlarini tarashlaydi. 
Ko‘ngillarida sidq, qalblarida fikrat bo‘lgani bois ham ular har 
qancha hurmatga munosibdir:
jonni tarashlaydi qalam tig‘idin,
Fikrat o‘qir qalbi, ko‘ngil sidqidin . (Низомий 2019
(1), 74)
Hazrat Alisher Navoiy ta’biricha, Tangri taolo o‘z 
sirlarining xazinasi bo‘lgan insonni yaralmishlar ichida so‘z 
tufayli mumtoz etdi. 
Hatto olamning yaratilishi ham so’z 
sharofatidan. Shuning uchun “Xazoyin ul-maoniy”dagi lirik 
she'rlarida ham, nasriy va adabiy-ilmiy asarlarida ham ulug‘ 
mutafakkir so‘z qadri, so‘z mas'uliyati masalalariga alohida 
diqqat qaratadi. “Xamsa”riing har bir dostonida so‘z ta'rifiga
111


alohida 
boblar 
bag‘ishlaydi. 
“Nazm 
ul-javohir” 
asarida, 
jumladan, so‘zga mana bunday ta'rif bcriladi:
So‘zdurki nishon berur o‘lukka jondin,
So'zdurki berur jong‘a xabar jonondin,
Insonni so‘z ayladi judo hayvondin,
Bilkim, guhare sharifroq yo'q ondin. (Навоий 2011
(4), 32)
Ulug‘ mutafakkirning so‘zga bu qadar ehtirom bilan 
munosabatda bo‘lishi zamirida, birinchidan, inson uchun so‘zning 
neehoglik ulug‘ ne'mat ekani, uni qadrlash zarurati ifodalangan 
boisa, ikkinchidan, ijod ahli zimmasidagi ulkan mas'uliyatni 
ta'kidlash maqsadi yotadi.
“Hayrat ul-abror”da buyuk salafi, vatani Ganj a, ko'ngli 
ganjxez, xotiri ganjuru tili ganjrez shayx Nizomiyni vasf etar 
ekan, shoir mana bunday yozadi:
Ganja quyoshiki, ko‘targach alain,
Ayladi so‘z mamlakatin yakqalam... (Навоий
2011 (1), 41)
Ya'ni Ganja quyoshi 

Download 101,6 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   132




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish