Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti tarix fakulteti

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                 

16

 Движение  неприсоединения  в современном мире. Отв.ред.  Я.Я.Этингер,  М., «Международные 

отношения», 1985,  С.50. 

---

 

18 

1.2. Qo’shilmaslik harakati va siyosati asosiy maqsadlarining evolyutsiyasi

 

1961  yilning  sentyabrda  Belgradda  qo’shilmaslik  harakatiga  a’zo  davlat 

boshliqlari  va  xukumatining    birinchi  konferensiyasi  bo’lib  o’tdi.  Unda  Osiyo  va 

Afrikaning  23  davlati,  shuningdek,  Kuba  va  Yugoslaviya  ishtirok  etdi.  Unda 

harakatning  maqsad  va  vazifalari  qanday  bo’lishi  kerakligi  masalalari  muhokama 

qilindi.  Ta’kidlandiki,  harakat  dunyoda  tinchlikni  ta’minlash  yo’lida  tuzilgan 

bo’lib,  ayni  vaqtda  zamonaviy  muammolarga  nisbatan  neytral  pozisiyada 

bo’lmaslik  yo’li  tutilmoqdi.  1955  yildagi  Bandung  konferensiyasida  ishlab 

chiqilgan  qo’shilmaslik  siyosatining  asoslari  to’laligichaqo’llab  –  quvvatlandi, 

ammo  unga  yana  bir  cheklov  qo’shildi,  ya’ni  harbiy  –  siyosiy  bloklarga  nisbatan 

ham qo’shilmaslik.

17

     

Qo’shilmaslik  siyosati  xalqaro  munosabatlar  tizimida  muxim  faktor  ekanligi 

e’tirof  etildi.  1964  yil  oktyabrda  Kohirada  o’tgan  Qo’shilmaslik  harakati  davlat  va 

xukumat  boshliqlarining  II  konferensiyasida  47,  ba’zi  manbalarga  ko’ra  57  ta 

davlat  vakillari  ishtirok  etdi.  Mazkur  konferensiya  yakunida  qabul  qilingan 

hujjatlar  mantiqan  Belgrad  konferensiyasi  hujjatlarining  davomi  bo’ldi.  Xususan, 

bu  hujjatlarda  «imperializm»  (o’sha  davr  tarixiy  adabiyotlarida  qo’llanilgan  siyosiy 

tushuncha,  ko’pincha  kapitalistik  yo’nalishdagi  davlatlarning  siyosati  sifatida  

sobiq  sotsialistik  davlatlar  tarixchilari  tamonidan  qo’llanilgan  –  B.Z.)  va 

neokolonializm  xalqaro  keskinlik  va  ziddiyatlarning  asosiy  manbasi  ekanligi 

ta’kidlandi.    «Konferensiya,  -  deb  keltiriladi  yakuniy  deklarasiyada,  -  barcha 

xalqlarning  ular  uchun  qaysi  boshqaruv  yo’li  munosib  bo’lsa,  shuni  tanlashini 

tantanali  qo’llab - quvvatlaydi»

18

 

Qo’shilmaslik  harakatining  navbatdagi  forumi  1970  yilda  Lusakada 

(Zambiya)  bo’lib  o’tdi  va  unda  54  davlat  vakillari  ishtirok  etdi.  Bu konferensiyada 

ko’proq «tuzumlar» o’rtasida kurash masalalari  aks etdi.  

                                                 

17

 Движение  неприсоединения в документах  и материалах.  М., 1975,  С.65. 

18

 Қаранг:  Международные отношения  после второй мировой войны. В трех  томах.  Т.3.(1956-1964гг),  М., 

1965  С.  508

; 

Артемьев П. Подлинные  и мнимые друзья движения  неприсоединения.  М., «Наука», 1982,  С.13. 

---

 

19 

Qo’shilmaslik  harakatining  rivojida  1973  yilda  Jazoirda  bo’lib  o’tgan  IV 

konferensiya  muxim  rol  o’ynadi. Bu forumda endi dunyoning 75 davlati qatnashdi. 

aloqalarini  yo’lga qo’yish kerak.

19

   

1976  yil  Kolomboda  qo’shilmaslik  harakatiga  a’zo  davlat  va  xukumat 

raxbarlarining  V  konferensiyasi  bo’lib  o’tdi.  Unda  ishtirokchilar  soni  84  (86)  tani 

tashkil  qildi.  Shuningdek,  9  davlat  va  13  ta  xalqaro  tashkilot  o’z  delegasiyalarini 

kuzatuvchi  sifatida  yubordi.  Unda  ishtirokchi  davlatlar  «qo’shilmaslik  o’zida 

insoniyatning  xalqlar  o’rtasida  tinchlik  va  havfsizlik  uchun  kurashni,  yangi  xalqaro 

adolatli  ijtimoiy,  iqtisodiy  va  siyosiy  tartib  o’rnatish  munosabatlarini  namoyon 

etishligi»  ta’kidlandi.  Konferensiya  yakunida  bir  qator  muhim  hujjatlar,  xususan, 

Siyosiy  va  iqtisodiy  Deklarasiya,  Iqtisodiy  hamkorlik  bo’yicha  harakat  dasturi, 

shuningdek  aniq  xalqaro  keskinliklarga  qatarilgan  30  dan  ortiq  maxsus 

rezolyutsiyalar  qabul qilindi.

20

 

Garchi  a’zolari  soni  tezlik  bilan  o’sib  borishi  uni  obro’li  xalqaro  tashkilot 

ko’rinishga  o’ta  boshlaganligini  anglatsada,  lekin  sifatiy  jahatdan  hali  to’la 

mukammallikka 

erisholmaganligini 

ham 

aytish 

kerak. 

Chunki 

birinchi 

konferensiya  bilan  to  VII  konferensiya  oralig’idagi  20  yildan  ziyodroq  vaqt 

mobaynida  unga  a’zo  bo’lib  kirgan  davlatlarning  ayrimlari  harakat  faol 

antiimperial  kurash  olib  borishi  degan  tushuncha  natijasida  ichki  taraqqiyparvar 

kuchlarni  qayta  tashkil  etish  uchun  (Angola,  Jazoir,  Mozambik,  Nikaragua  kabilar) 

kirgan  bo’lsa,  boshqalari  avtomatik  tarzda,  ya’ni  mustaqillikka  erishuvi  bilan 

mazkur  tashkilotning  a’zolariga  aylandi.  Lotin  Amerika  davlatlarining  aksari 

tashkilotga  nisbatan  keyinchalik  a’zo  bo’lib  kirdi.  Ayrim  davlatlar  bo’lsa  bloklar 

ta’sirida  bo’lgan  qo’shni  davlatlari  bilan  ziddiyatlarda  qo’llab  –  quvvatlanishga 

erishish  uchun ham qo’shilmaslik  harakatiga  a’zo bo’lib kirishgan edi.

21

   

Qo’shilmaslik  harakati  bosib  o’tgan  dastlabki  20  yillik  tarixi  davomida  u 

xalqaro  munosabatlar  tizimidada  ko’pchilik  xalqaro  tashkilotlar  orzu  qiladigan 

                                                 

19

 Движение  неприсоединения в современном мире. Отв.ред.  Я.Я.Этингер,  М., «Международные 

отношения», 1985,  С.54. 

20

 Артемьев П.  Подлинные  и мнимые друзья движения  неприсоединения.  М., «Наука», 1982,  С.17. 

21

 Движение  неприсоединения в современном мире. Отв.ред.  Я.Я.Этингер,  М., «Международные 

отношения», 1985,  С.55. 

---

 

20 

darajada  obro’-e’tibor  qozondi.  Xo’sh  buning  asosiy  sabablari  nimalardan 

namoyon  bo’ladi:  birinchidan,  ilk  paydo  bo’lgan  kezlardan  boshlab  Harakat 

tinchlik  tamoyilini  o’ziga  asos  qilib  oldi.  Uning  amaliyotga  tadbiq  etilishida  har  bir 

a’zo  davlat  o’zlarining  milliy  davlatchiligi  va  mustaqilligi  taraqqiyotining 

kafolatini 

ko’rdi. 

Jazoirda 

bo’lib 

o’tgan 

Qo’shilmaslik 

harakatining 

konferensiyasida  (1973-yil)  qabul  qilingan  siyosiy  deklarasiyaning  uchinchi 

bo’limida  ta’kidlanadiki,  Qo’shilmaslik  harakati  davlatlari  boshqa  tinchliksevar 

taraqqiyparvar  kuchlar  bilan  xalqaro  munosabatlarni  demokratlashtirish,  butun 

dunyoda  tinchlikni  ta’minlash  uchun,  davlatlar  orasida  tenglikni  ta’minlash  uchun 

birgalikda  kurashishi  lozim.

22

  Ikkinchidan,  qo’shilmaslik  harakati  Osiyo,  Afrika  va 

Lotin  Amerikasi  xalqlarining  milliy  ozodlik  kurashlari    bilan  uzviy  bog’liqdir.  XX 

asrning  60-70-yillarida  kuchayib  ketgan  milliy  ozodlik  harakatini  baralla  qo’llagan 

tashkilotdan  biri  mazkur  harakat  bo’lganligi  uchun  ham,  u  tezda  milliy  –ozodlik 

yo’lida  kurash  olib  borayotgan  va  mustaqillikni  endigina  qo’lga  kiritgan  davlatlar 

tayanishi  mumkin  bo’lgan  tashkilotga  aylana  oldi.  O’z  harakatining  mazmun  – 

mohiyatidan  kelib  chiqib,  oliy  darajadagi  Harakat  konferensiyalarida  milliy  – 

ozodlik  kurashlari  tashkilotlari  –  Falastin  Ozodlik  Tashkiloti  (FOT),  Janubi-

G’arbiy  afrika  Xalq  tashkiloti,  Afrika  milliy  kongressi  vakillari  taklif  etilgan.  Hatto 

FOT  1976-yilda  Harakatning  to’la  huquqli  a’zosiga  aylandi.

23

    Uchinchidan, 

bizningcha,  endigina  mustaqilikka  erishgan  davlatlarning  xalqaro  maydonda  o’z 

so’zlarini  birdaniga  aytishi  uchun  kattagina  qiyinchiliklarni  bosib  o’tishga  majbur 

bo’lgan.  Hech  qanday  ortiqcha  cheklov  va  rasmiyatchilikning  deyarli  yo’qligi 

mazkur  davlatlarning  Harakatga  birdaniga  a’zo  bo’lishini  tezlashtirgan.  Qolaversa, 

shu  yo’l  orqali  yosh  mustaqil  davlatlar  halqaro  munosabatlar  tizimida  ishtirok 

etishning  muhim  yo’lini  ko’rishgan.  Chunki  garchi,  BMT  tashikiloti  xalqaro 

miqyosdan  tan  olingan  tashkilot  bo’lishiga  qaramasdan,  uning  boshqaruv  apparati 

baribir  «bloklar»  u  yo  bunisiga  mansub  davlatlar  –  «sobiq  mustamlakachi» 

davlatlar  qo’lida  bo’lgan.  BMTning  ishida  ishtirok  etadigan  bo’lsa,  ularning 

                                                 

22

 Движение  неприсоединения в документах  и материалах.  М., «Наука», 1975,  С.201-204. 

23

 Симония Н.А.  Движение неприсоединения  – важной фактор международной политики.  М., 1978,  С.7 

---

 

21 

soyasida  qolib  ketishlik  havfi  tezlik  bilan  Qo’shilmaslik  harakati  a’zolari  sonining 

o’sishiga olib kelgan. 

Umuman,  ana  shu  oxirgi  qarab  chiqilayotgan  20  yillik  davr  mobaynida 

qo’shilmaslik  harakati  tashqi  siyosati  muttasil  o’zgarib  bordi.  Umuman  olganda 

XX  asr  80-yillar  boshlariga  kelganda  harakatda  alohida ajralib turuvchi besh asosiy 

muammoni  ko’rsatish  mumkin.  Ular,  birinchidan,  tinchlik  va  yangi  jahon 

urushining  boshlanib  ketish  havfi  muammolari,  ikkinchidan,  xalqaro  iqtisodiy 

munosabatlarni  qayta  qurish  uchun  kurash,  uchinchidan,  mustamlakachilik  va 

irqchilikning  to’lig’icha  tugatish,  to’rtinchidan,  harakat  a’zolari  bo’lmish 

rivojlanayotgan  davlatlar  o’rtasidagi  ziddiyatlarni  tartibga  olish,  beshinchidan, 

umuman  xalqaro munosabatlarni  to’lig’icha  demokratlashtirish.

24

 

Bosib  o’tilgan  yigirma  yillik  tarixi  davomida  Qo’shilmaslik  harakati  qator 

qiyinchiliklarni  boshidan  o’tkazganligini  ham  ta’kidlash  o’rinlidir.  Tashkilotga 

a’zo  bo’lish  masalasining  yengilligi  sababli  a’zolar  soni  tezlik  bilan  o’sib  bordi. 

Natijada  qisqa  fursat  ichida  ijtimoiy  –  iqtisodiy  va  siyosiy  rivojlanishi  notekis 

bo’lgan  davlatlarning  o’ziga  xos  hamjamiyatiga  aylandi.  Bu  hol  o’z  navbatida 

boshqa  qiyinchilikni  keltirib  chiqargan.  Ya’ni  a’zolari  soni  qanchalik  o’sib  borishi 

bilan,  faoliyat  yo’nalishi,  hal  qilishi  lozim  bo’lgan  masalalar  ham  shunchalik  xilma 

–  xillashib  bordi.  Shuning  uchun  ham  ko’p  masalalarda  umumiy  qarashga  va 

yondoshuvga  erishilmay  qolgan.  Harakatning  ichida  ham  Harakatning  umumiy 

yondoshuvlariga  salbiy  ta’sir  qiluvchi  kuchlar  ham  mavjudligini  e’tiborga  olish 

lozim.  Bunday  kuchlarni  Kolombodagi  konferensiya  vaqtida  Liviya  prezidenti 

qo’shilmaslik   harakatidagi  kolonializmning  «troyan oti» nomi bilan  atadi.

25

  

Agar  XX-asr  60-yillarida  qo’shilmaslik  harakati  faoliyati  markazida  siyosiy 

dekolonizasiyani  tez  fursatlarda  tugatish  turgan  bo’lsa,  mustaqillikka  erishishdan 

so’ng  birinchi  planga  iqtisodiy  dekolonizasiya  turdi.  Bu  masala  ayniqsa  shu 

asrning  70-yillariga  kelganda,  harakat  tarkibi  Lotin  Amerikasining  qator  davlatlari 

bilan  to’lgandan keyin  siyosiy masalalar  qatorida qaraldi.  

                                                 

24

 Движение  неприсоединения в современном мире. Отв.ред.  Я.Я.Этингер,  М., «Международные 

отношения», 1985,  С.56.   

25

 Симония Н.А.  Движение неприсоединения  – важной фактор международной политики.  М., 1978,  С.14.   

---

 

22 

1979  yilda  Gavanada  o’tgan  qo’shilmaslik  harakatining  navbatdagi  forumi 

harakatning  maqsadi  yo’lida  siyosiy  tuzumlar  ikkilamchi  masala  ekanligini 

isbotlab  bergan  bo’lsa,  1983  yil  Dehlida  o’tkazilgan  harakatning  VII 

konferensiyasida  ishtirokchi  davlatlar  soni 100 tagacha yetdi. (1-ilovaga  qaralsin.)   

Gavana  konferensiyasi  Qo’shilmaslik  harakati  tarixida  alohida  o’rin  kasb 

etadi.  Sababi  uning  tarixida  birinchi  marta  forum  sotsialistik  yo’nalishdagi  davlat 

va  Lotin  Amerikasida  ilk  marotaba  o’tkazildi.  Unda  muhkoma  qilingan  asosiy 

masalalar  qatoriga  Janubiy  Afrika  va  Saharadagi  keskinliklar,  AQShning  Lotin 

Amerikasigi     siyosatini kiritish  mumkin.

26

 

 O’tgan  qisqa  vaqt  ichida  mazkur  tashkilot  oddiylikdan      murakkablikka 

qadar  bo’lgan  yo’lni  bosib  o’tdi.  Ayrim  xalqaro  tashkilotlar  orzu  qiladigan 

darajadagi  a’zolar  soniga  ega  bo’lishiga  qaramasdan,  haqiqiy  sharoitda  ularning 

tadbirlari  ko’pincha  ikki  qutb  –  AQSh  va  sobiq  sovet  davlati  soyasida  qolib 

ketaverdi. 

Yangi  mustaqillikni  qo’lga  kiritigan  davlatlar  orasida  sobiq  mustamlakachi 

davlatlarning  asoratlaridan  biri  bo’lgan  o’zaro  ziddiyatlar  hamon  saqlanishi 

sharoitida  qo’shilmaslik  harakati  muqim  bir  pozitsiyani  namoyon  eta  olmadi. 

Ayniqsa  bu  ziddiyatlar  a’zo  davlatlar  o’rtasidagi  chegaralar  bilan  bog’liq  bo’lsa. 

Bunday  ziddiyatlar  harakatning  ta’siri  faqatgina  mavjud  ziddiyatlarni  xalqaro 

miqyosdagi  ziddiyatlarga  aylanib  ketmasligi  uchun  kurashdan  iborat  bo’ldi.  Mana 

shunday  ziddiyatlarni  tartibga  solish  yoki  yumshatish  uchun  harakat  faoliyati  to’la 

yo’l  qo’ymagan.  Shu  boisdan  shu  kabi  konfilktlarni  o’rganish va uni bartaraf etish 

uchun  Yugoslaviya  xukumati  maxsus  ad  xoc  deb  ataluvchi  qo’mita  tuzishni  taklif 

etdi. Ammo shu  va boshqa shunday takliflar  hayotga tadbiq etilmadi.   

Oddiy  bir  misol.  VII  konferensiya  aslida  Bog’dodda  o’tishi  rejalashtirilgan 

bo’lib,  biroq  Iroq  va  Eron  o’rtasida  boshlanib  ketgan  ziddiyatlar  sababli  forum 

o’tkazish  joyi  Dehliga  ko’chirildi.  Dehli  konferensiyasi  ham  amalda  ziddiyatlarni 

hal  etish  yo’nalishida  hech  qanday  yangilik  kirita  olmadi.  Faqatgina  kelib  chiqqan 

kelishmovchilik  yoki  ziddiyatlar,  tangliklarni  tinch  yo’l  bilan  hal  etish  lozimligi 

                                                 

26

 Артемьев П.  Подлинные  и мнимые друзья движения  неприсоединения.  М., «Наука», 1982,  С.18.   

---

 

23 

uqtirildi,  xolos.shunday  bo’lsada,  ayrim  kelishuvlar,  oldinga  siljishlar  amalga 

oshirildi.  Masalan  Dehli  konferensiyasida  Bangladesh  va  Afg’oniston,  Bangledesh 

va  Vetnam  o’rtasida  diplomatik  munosabatlar  o’rnatildi.  Hindiston  va  Pokiston 

tomoni muzokaralar  stoliga qaytadan o’tirdi.

27

  

1983-yilda 

Dehlida 

bo’lib  o’tgan  Qo’shilmaslik  harakatining  VII 

konferensiyasida  bir  qator  xalqaro  keskinlikdagi  masalalar  muhokama  qilindi. 

Falastin  muammosini  muhokama  qilgan  konferensiya  ishtirokchilari  yakunda 

Falastin  xalqi  bilan  birdam  ekanligi  to’g’risida  murojaatnoma  va  falastinliklar 

huquqlarini  himoya  qilishga  yordam  berish  maqsadida  sakkiz  davlat  ishtirokida 

guruh  tashkil  etish  to’g’risida  qaror  qabul  qilindi.  Shuningdek,  mazkur 

konferensiyada  Hind  okeanida  tinchlik  zonasini  yaratish  loyihasi  bo’yicha  takliflar 

qabul  qilindi.  Yakunda  Harakat  ishtirokchilari  tomonidan  «Qo’shilmaslik  va 

boshqa  rivojlanayotgan  davlatlarning  kollektiv  o’z  –  o’zini  ta’minlash  to’g’risida 

Deklarasiya»  ham qabul qilindi.

28

 

Qo’shilmaslik  harakatining  xalqaro  maydondagi  roli  va  o’rnini  to’lig’icha 

taxlil 

qilish 

jarayoni 

1989  yil  sentyabrdagi  Belgradda  o’tkazilgan  IX 

konferensiyadan  boshlandi.  Ma’lumot  uchun  aytish  kerak,  VIII  konferensiya 

Xarareda  1986  yil  1-6-sentyabr  kunlari  bo’lib  o’tgan  edi.    Ana  shu  IX  sammitda 

qo’shilmaslik  harakatiga  a’zo  davlatlari  oldiga  ikkita  strategik    vazifa  qo’yildi: 

«XXI  asr  bo’sag’asida  o’zining  rivojlanishi  uchun  eng  zaruriy  va  yaxshi  sharoitni 

yaratish  hamda  dunyodagi  bo’layotgan  voqo’ye  –  xodisalarda  faollroq  ishtirok 

etish».  Ammo  o’tgan  asr  90-yillarida  jahonda  sodir  bo’lgan  keskin  tarixiy 

o’zgarishlar, 

evrilishlar 

zamonaviy 

dunyoqaytarilmasining 

siyosiy 

konfigurasiyasining  o’zgartirib  yubordi.  Ayni  vujudga  kelgan  sharoit  qo’shilmaslik 

harakatining  o’z  tarixida  eng  murakkab  bo’lgan  inqiroz  yoqasiga olib kelib qo’ydi: 

avvalo,  «Sovuq  urush»  tugadi,  yetakchi  kuchlar  va  bloklarning  konfrontasiyasi 

tugab  uning  o’rnida  muloqatli  va  hamkorlikka  asoslangan  munosabatlar  shakllana 

boshladi,  hukm  surib  kelgan  bipolyar  sistema  xalqaro  munosabatlar  tizimida 

                                                 

27

 Движение  неприсоединения в современном мире. Отв.ред.  Я.Я.Этингер,  М., «Международные 

отношения», 1985,  С.63. 

28

 Движение  неприсоединения. Проблемы и перспективы.  М., 1986,  С.234-354. 

---

 

24 

tugadi,  uning  negizida  bir  qutbli,  ya’ni  AQSh  harbiy  va  siyosiy  ta’sirida  bo’lgan 

dunyo  paydo  bo’ldi.  Qo’shilmaslik  harakatining  bosh  g’oyasi  bo’lgan  harbiy 

bloklarga  va  siyosiy  qo’shilmalarga  qo’shilmaslik  tamoyili  bunday  vaziyatda 

amalda  hech qanday mohiyati  qolmadi.  

Bunday  murakkab  xalqaro  vaziyatlarda  o’z  pozitsiyasini  belgilamasdan 

turib,  harakat  ichida  ham  ixtiloflar  boshlanib  ketdi.  SFRYu

 

tarqalib  ketdi,  uning 

1989-yilda  saylangan  Raisi  ishdan  ketdi.  1991  yilda  harakat  ishtirokchilari  safini 

Argentina  tark  etdi,  qolaversa  qator  Lotin  Amerika  davlatlari  bu  harakatni  tark 

etish  arafasida  turdi.  Bir  vaqtlar  mazkur  tashkilotning  paydo  bo’lishi  uchun 

kurashgan  va  o’tgan  vaqt  mobaynida  unda  kuchli  ta’sirga  ega  bo’lib  kelgan 

Hindiston,  Kuba,  Jazoir  singari  davlatlar  ichki  siyosatlariga  asoslangan  turli 

sabablar  bilan  qo’shilmaslik  harakati  to’g’nash  kelgan  muammolarga  nisbatan 

e’tiborini  susaytirdi.  Qo’shilmaslik  harakatining  Yevropadagi  vakillari  bo’lmish 

Kipr  va  Maltaning  ham  harakatga bo’lgan munosabati o’zgardi, ular «umumevropa 

uyi»ga intilish  kuchayib, YEIga a’zo bo’lish uchun arizalar  berishdi.

29

   

Harakat  oldida  turgan  muammolarni  hal  etish  maqsadi  yo’lida  qo’yilgan 

amaliy  urinishlardan  biri  1989  yilgi  qo’shilmaslik  harakatiga  a’zo  davlat 

boshliqlari  va  xukumatlarining  IX  Konferensiyasida  yangi  15  lar  Guruxini  tuzish 

bo’ldi.  Mazkur  Guruxga  harakat  a’zolaridan  13  ta  vakil  –  davlat  va  ikki  nafar 

mo’tadil  rivojlanish  ko’rsatgichlariga  ega,  yirik  potensial  soxibi  bo’lgan,  ammo 

Harakat  ichida  «kuzatuvchi»  maqomidagi  Braziliya  va  Meksika  kiritildi.   Harakat 

ichida 

«Yo’lboshchilar  (vojdlar)  yetakchiligi»  o’rniga  kelgan  «davlatlar 

yetakchiligi»  nafaqat  «uchinchi  dunyo»  da  mintaqaviylik  tendensiyasini  va  kuchlar 

va  ta’mirlar  markazlarining  vujudga  kelishini  kuchaytirdi,  balki  ayni  vaqtda 

Qo’shilmaslik  harakati  ichki  kuchlarining  rivojlanishida  obyektiv  ta’sir  o’tkazgan 

«vojdizm»ning  inqirozini  ham  namoyon  etdi.  Haqiqatdan  ham  qo’shilmaslik 

harakatining    eski  «xarizmatik»  yo’lboshchilari  –  Neru,  Tito,  Nosir,  Suxarto, 

                                                 

29

 Крылов  С.А. Движение  неприсоедиения: история,  задаси, проблемы, перспективы.// 

http:|//viperson.ru.data/200604/Dvizhenieneprisoedineniya.doc  //  

 15 лар Гурухининг  асосий мақсади Шимол  – Жануб мулоқотларини  ривожлантириш  бўлиб, кейинчалик 

унинг сафига қўшимча давлатлар  киритилди.   

---

 

25 

I.Gandi,  Bandaranaikelar  asta  –  sekinlik  bilan  sahnadan  chiqib  ketishdi.  Aslida 

bularni  ayrimlarini  birinchi  avlod  yetakchilari  deb  atasak  to’g’riroq  bo’lar  edi. 

Birinchi  avlod  yetakchilari  katta  hayotiy  tajriba  sohiblari  bo’lib,  ular  milliy  – 

ozodlik  kurashining  haqiqiy  maktabini  o’tab  kirib  kelgan  shaxslar  edi.  Ular 

mustamlakachilik  tuzumi  vaqtida  ishlab  chiqilgan  va  kurash  tajribalariga 

asoslangan  g’oyalari  bilan  boshqarishga  harakat  qilishar  edi.  Shu  boisdan  bo’lsa 

kerak,  dastlabki  bosqichdagi  qo’shilmaslik  harakatining asosiy maqsadida ko’proq 

harbiy – siyosiy bloklardan  uzoqlik, bipolyar tizimdan  holilik  ko’proq uqtirilgan.  

Harakat  ichida  yangi  yetishib  kelayotgan  keyingi  avlod  mutloqo  boshqa 

avlod  vakillari  bo’lib,  birinchi  avlod  yetakchilari  singari  katta  ta’sirga  va  nomga 

ega  emas  edilar  (Fidel  Kastroni  xisobga  olmaganda).  Shu  tariqa  harakat  ichidagi 

xarizmatik  tipdagi  yetakchilik  ko’pchilik  a’zo  davlatlar  oldida  turgan  masalalarga 

javob  berolmay  qoldi.  Endi  bir  vaqtlar  shiorlarning  eng  jo’shqinlari  bo’lgan, 

gegemonizmga  va  imperializmga  qarshi  kurash  hamda  milliy  chaqiriqlar  kerak 

bo’lmay  qoldi,  endi  «XXI  asrda  adolatli  jamiyatni  qurish»  uchun  Shimol  bilan 

hamkorlik  qilishda  konstruktiv  faoliyatini   yo’lga qo’yish payti kelgandi.