Alisher navoiy nom idagi samarqand davlat um versiteti a bdu r ash id a b d u r a h m o n o V

Ikki bug ‘ra ikashur,
О 'Ira ко 'gako
7
1
 yanchilur. II. 332
(Ikki ayg ‘ir olishar,
О 'rtada so ‘па о ‘la r). (A .A .)
Ushbu mitti she’rda ham sav-masal jan ri talabiga javob 
beradigan o b ra z va syujet mavjud. A y g 'ir - z o 'r a v o n lik ,
349

---

S o ‘n a - o jiz lik ti m s o l i d i r . B i r - b i r i g a q a s d l a s h g a n
h ukm dorlar, b aho d irlar urushadilar, jan g qiladilar, am m o 
o ‘r ta d a b e g u n o h kishilar qirilib ketadi. S av-m asalning 
m a n tiq iy h u k m i ojizlikni h im o y a qilish, z o ‘rav o n lik n i 
q oralash g'oyasi asosida qurilgan.
IRQ BITIGI
Irq -
b ash o rat qilish, aytib berish, topish. 
Bitik 
- yozuv, 
kitob. D em ak, irq bitigi - bashorat qilish, kelajakni aytib 
b e r is h h a q i d a g i k i t o b , y a ’ni f o l n o m a d i r ( q a r a n g :
D rev n ety u rk sk iy slovar, 676-bet). Q a m irqladi - qom - 
s hom on bash o rat qildi (D LT, III, 443-bet). Qadimgi turkiy 
xalqlar o g ‘zaki ijodida bu xil mavzudagi asarlar yaratilgan 
b o ‘lib, ular «Irq bitigi», islom davri atam ashunosligida esa 
« T a ’birnom a» deb yuritilgan. B ashoratgo‘ylik butun ja h o n
xalqlari o ‘rtasida mavjud a n ’anadir. Bunday qobiliyatga 
ega b o ‘lgan shaxslar osmon jismlari orqali inson taqdirini 
belgilashga h a ra k a t qilganlar. Kelajakda bo'ladigan voqea- 
hodisalarni oldindan aytib berganlar.
Qadimgi turkiy xalqlar og‘zaki ijodida ikkita irq bitigi 
yaratilgani m a ’lum. Ularning yaratilish davri VIII asrning 
oxiri va IX asrning boshlariga t o ‘g ‘ri keladi. H a r ikki asar 
ham tush k o ‘rish va shu orqali kelajakdagi voqealarni bayon 
etish a so sid a q u rilg an . Irq bitigining birinchisi m o n iy
yozuvida bitilgan va u nda 13 ta hodisa h a m d a buyumning 
t a ’biri berilgan. Professor N .R ahm o n o v bu asardagi t a ’birni 
m azm uniga k o ‘ra ikki guruhga bo'ladi:
1. 
Inson faoliyati va ruhiy holatiga alo q ad o r t a ’bir. Bu 
guruhga