Alisher navoiy nom idagi samarqand davlat um versiteti a bdu r ash id a b d u r a h m o n o V



Download 7,93 Mb.
Pdf ko'rish
bet122/190
Sana16.03.2022
Hajmi7,93 Mb.
#496288
1   ...   118   119   120   121   122   123   124   125   ...   190
Bog'liq
abdurashid abdurahmonov turkiy adabiyotning qadimgi davri

Qadahlar ja r anglcirdi,
M aydan og ‘ir ohangda,
Shop mo 'ylovli xunlarning,
Bazmi, sho 'x davrasida.
Chodirda to ‘plangandi
Jasur jangchilar.
Sekin kirdi may bilan

Oydin yuzli malika.
Rangi sarxush A tliga
Emaklik berdi.
Va haqoratli so ‘zlarni
A ytd i о ‘shqirib:
«Sen asalga qo ‘shib eding
О ‘g ‘illaring yuragin
-
Qonli go ‘shtlarini
Qilichboz polvonlaring.
Endipishirsang bo ‘lar,
Tanidan turli ovqat.
Pivo bilan totib ко ‘r-da,
M ayli so ’ng bo

beshafqat.
Pivodan kayfing oshsa,
Endi chaqirolmaysan,
Tizzangda erkalolmaysan,
E ytil bilan Erpni
Endi hech ко ‘rolmaysan.
N ayzalar clastada turishini,
Toychoqlarning yollarin
Yuksakda о ‘ynashini».
Chodirdagi odamlar
G
‘azab bilan ichdilar.
Hiylaning zo ‘rligidan
Xunlar ко ‘zi yosh bo ‘Idi.
Facial yolg ‘iz Gudrun
Va aka-ukalari,
242


A t lid an tug'ilgan
О 'g 'Ular, aqlsiz yoshlar,
Yig ‘lamadi - rahmsiz.
Oltinlarni sochdilar -
Oqqush paridek to ‘zidi.
Oqsoch
-
malaylarga
Chervonlarni berdilar,
M alika juda saxiy,
Har kimning ко ‘nglini
Topishni istar.
A tli sarxush,
Pivodan mast edi.
Qo jga qilich tutmadi,
Gudrunga qarshilik qilmadi.
Bu go ‘yo ular uchun oddiy
Uchrashuvlarning biri edi.
A tli hammcining huzurida
Uni suydi, bag 'riga bosdi.
To ‘shak malikaning
О 'tkir tig

birla
Qonga to ‘Idi.
A tli qarorgohining
Eshiklciri yopildi.
Itlar quvildi,
X izm atkor chiqarildi.
Akalar о ‘chi uchun
Uy о ‘tli о ‘qqa tutildi.
A tro f alanga ichra yondi...
A t t i l a s a r o y i d a g i V i z a n t i y a elch isi P r i s k n i n g
m a ’lumotlariga k o ‘ra, xunlar xoqonining katta xotini Kreka 
yunon ayoli bo'lgan. Venger tarixchisi Simon Kez yozib 
qoldirishicha, Atilla vafotidan so‘ng uning merosi uchun 
Krckka va nemis qizi Ildeka o ‘rtasida kurash ketadi.
243


X ito y o lim i Y a n S y a n in i n g k u z a t i s h i c h a , x u n la r
m a v z u s i d a y a r a t ilg a n e p o s la r d a g i A g ju e r a v a A sh in
o b r a z l a r i d a A till a q a h r a m o n l i g i u m u m la s h g a n . R u s 
etnografi G .N .P o ta n in o ‘z ta d q iq o tla rid a (Vostochnbie 
motivbi v Srednevekovom Evropeyskom epose. - М.: 1899) 
A tilla o b ra z i y a ra tilish ig a m axsus fasl b a g ‘ishlangan. 
Qadimgi Italiya tasviriy s a n ’atida Atilla it quloqli, b a ’zan 
shoxli h u k m d o r misolida k o ‘rsatilgan. A .N .Veselovskiy 
(XIX asr)ning talqiniga k o ‘ra, bu tasvirdagi m a ’no Italiyada 
tu g 'i lg a n em as, b alk i xun a fs o n a la r i t a ’sirid a y u z a g a
kelgandir. C hunki turkiylar o ‘z kelib chiqishlarini it, b o ‘ri, 
tu lk i, a y iq va b o s h q a j o n i v o r l a r b il a n b o g ‘la y d ila r . 
Italyancha tasvirda esa ularning bittasi aks etgan, xolos.
RUS VA SLAVYAN XALQLARI ADABIYOTI
Q adim gi rus va slavyan xalqlari eposlarida, rivoyat, 
afsonalarida turkiy xalqlar adabiy yodgorliklari singishib 
ketganligining tarixiy ildizlari m avjud. Q adim gi turkiy 
xalqlar о ‘tm ishda hozirgi Rossiyaning cheksiz hududlarida 
y ashag an lar. H a tto ulkan tu rk xoqonligi - T o ‘xtam ish 
saltanati ham XIV asrlargacha Rossiya zaminida edi. Asrlar 
davom ida bu h u d u d d a yashagan turkiylarning ko'pchilik 
qismi r u s -sla v y a n m illa tig a q o ‘shilib ketdi. E n d ilik d a 
q a d im g i t u r k i y l a r y a s h a g a n h u d u d l a r d a n r iv o y a t va 
afs o n ala rn i yozib olgan fo lk lo rsh u n o s la r ularni rus va 
slavyan xalqlari adabiyotiga nisbat bermoqdalar. Qadimgi 
rus x a l q i n i n g ijtim o iy - s iy o s iy , iq t is o d iy t u r m u s h i n i
o i'g a n ish d a rus tarixchisi S.M.Solovevning (1820-1879) 15 
k ito b d a n tashkil to p g a n «Rossiya tarixi» asari alohida 
qim m atga ega. K itobda G u m er eposlari ham d a G ero d o t 
a s a r l a r i d a s k i f - k i m m e r i y l a r t o ‘g ‘r i s i d a k e l t i r i l g a n
m a ’lumotlar rus xalqi tarixining dastlabki manbalari sifatida 
taqdim etilgan.
244


Skif-kim m erlar h u k m d o rin in g o g ‘zaki ad ab iy otd ag i 
badiiy obrazi Alp Er T o ‘ngadir. Bu o b raz tasviriga oid 
badiiy asarlar rus xalqi ijodida ham alohida sahifani tashkil 
e t a d i. In g liz o lim i K .G .M e n g e s , ru s l i l s h u n o s l a r i
V.V.Radlov va N .A .Baskakov qadimgi rus yilnomalarida 
uchraydigan «Olbir Sheroshevich» nomini Alp Erga nisbat 
berganlar. Olbir - Alp Er Sheroshevich - arslon, T o ‘nga 
nomiga nisbalan olingan h u rm at belgisi hisoblanadi. 0 ‘rta 
asr rus m anb alarid a Alp Er T o ‘nga nomi shunday atalgan. 
Rus folklorshunosi K.Danilov t o ‘plagan «Aliber xonligi» 
ep osin in g q a h r a m o n i A lp E rd ir epos q a h r a m o n i Saul 
Levanidovich b o i i b , uning m am lakati Aliber - Alp Er deb 
n o m la n a d i. «L evanidovich» - «S h ero sh ev ich » n in g rus 
tilidagi tarjimasidir.
Eposdagi voqealar va joy nomlari turkiylarniki b o i i b ,
faqat uning mazmuni rus tilida bayon etilgan, deb hisoblash 
mum kin. D ostonning qisqacha mazmuni shunday:
«Alp cr xonligi». 
A lib e r m a m la k a tin i n g xoni Saul 
Levanidovich uzoqdagi O i t a dengiz ortidagi qipchoqlar 
yeriga soliq undirishga j o ‘naydi. Ketish oldidan homilador 
\o tin ig a shunday deydi:
«Men o ‘n ikki yilga ketmoqdaman. A gar o ' g i l ko'rsang 
voyaga yetgach uni orqam dan j o ‘nat. Agar qiz tug‘sang ham 
uni erga berib, sevimli kuyovimni yuborasan».
Malika o ‘g ‘il koi'di. 0 ‘g ‘il soai savin ulg'ayib, bahodir 
yigit bo id i. Q o iig a gurzi, qalqon olib. otga minib, otasining 
orqasidan qipchoqlar yurtiga j o ‘nadi. U ning qarshisidan 
uchta y o ‘l chiqdi. Y o ‘l boshiga shunday so‘zlar yozilgan edi: 
«O 'ng y o i bilan ketgan kishining oti t o ‘q b o i a d i , o ‘zi 
o ia d i. C hap y o i bilan ketganning o'zi t o ‘q, oti och b o ia d i. 
0 ‘rta y o i d a n ketgan kishini behuda o i i m kutadi».
Shahzoda o i 't a y o i n i tanladi. U y o i d a Q o ‘n g ‘irxon 
va u ning ta ta r la r ig a duch keladi. S h a h z o d a ta ta r la r n i 
m ardlarcha yengib, y o ii d a davom etdi. Y o ‘1 yurib, Uglig
245


shahriga yetib keladi. Bu joydagi kislular ayyor edi. Ular 
shahzodani ushlab, yerto'laga tashlaydilar.
Shoh Saul soliqlarni yig‘ib, Aliber mamlakatiga qaytib 
keladi. Malika o ‘g‘il ko'rganidan xursand b o ‘ladi. Shahzoda 
otasini izlab q ip c h o q la r yeriga k etg an in i, lekin x ab ari 
yo'qligidan qayg'uga tushadi. Saul o'g'lini axtarib y o ‘lga 
chiqadi. So‘rab-surishtirib, uning xabarini Uglich shahridan 
topadi. Shahzodani ozod qiladi va bandi etganlarni esa topib, 
o i i m jazosini beradi. Saul o ‘g‘li bilan Aliber mamlakatiga 
qaytib kelgach, bir necha kun to ‘y-tomosha qiladi.
«Igor jangnomasi» dostonida qadimgi turkiy xalqlarning 
u r f - o d a t l a r i , y a s h a s h j o y l a r i , u l a r n i n g is m la ri b ila n
b o g ia n g a n k o ‘plab so‘zlar mavjud. Jumladan, 
olber, tatron, 
she’lber, revr 
kabi. N. A. Baskakov bu mavzuga oid maxsus 
ta d q iq ot yaratgan («Tyurskaya leksika v «slove о polku 
Igoreve»). «Igorjangnomasi»da rus va turkiylarning qipchoq 
u r u g ‘i 
o ' r t a s i d a g i
j a n g l a r
aks 
e tg a n . 
J a h o n
adabiyotshunosligida bu asarning yaratuvchisi qaysi xalq 
ekanligi t o ‘g‘risida bahs-m unozaralar mavjud. Jumladan, 
qozoq yozuvchisi O'.Sulaym onov «Igor jangnomasi» turkiy 
xalqlar adabiy merosi ekanligini asoslovchi k o ‘plab dalillar 
keltiradi. H ar bir xalq qahram onlik eposlarini yaratganida 
o ‘z orzu-maqsadlandan kelib chiqib, bahodirlarini ulugiaydi. 
Uning muvaffaqiyatlarini madh etadi. «Igor jangnomasi»da 
knyaz Igor Svyatoslavovich jangda m a g ‘lubiyatga uchraydi. 
D ostonda turkiylarning 

Download 7,93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   118   119   120   121   122   123   124   125   ...   190




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish