|
О
7
1
uchinchi afsona:
Afrosiyob shohlikdan voz kechadi.
Eron sh o h larid an
Kaykovus yoki Jom (Som) Sharqdagi uzoq dengiz ortida
Q a n g ‘diz degan s h a h a r q u rd irg an . S h a h a r keyinchalik
23!)
T u r o n s h o h i A f r o s i y o b q o ‘liga o ' t g a n . A f r o s i y o b
p o d s h o lik d a n voz kechib, ta rk i d u n y o qilib. K an gd iz
sh a h a r-q o ‘r g ‘onini o ‘ziga qarorgoh qilib oladi. Kayxisrav
Afrosiyobni q o i g a tushirish uchun uning izidan borar ekan,
Q a n g ‘diz shahriga q o ‘shin tortadi.
A b u Rayhon Beruniy «Hindiston» kitobida bu afsonani
quyidagicha bayon etadi: «Hind astronom lari obod joylar
geografik uzunligini L anka vositasida belgilaydilar. B u jo y
Y er e k v a to r id a o ‘rta lik d a b o i i b , S h a r q id a J a m a k u t i,
G ‘arbida R u m a k a bor. A m m o Jam ak u ti esa Y aqubning
va al-Fozoriyning aytishicha, dengiz ichidagi mavzudadir.
U n d a T o r a shahri bor. Hindlarning kitoblari ichida bunday
nom ni sira to p a olmadim. Kote esa bir q a l’a nomi, Jo m a -
ajal farishtasi (demak)dir, u ndan Kangdiz hidlari tarqalib
turadi. F o rsla rn in g yozishlariga k o ‘ra, K ayxisrav tu rk
Afrosiyob izidan borishda bu dengizni kezgan. U mavzuga
b o r g a n d a z o h i d l a r y o 'l i g a o ‘tib , u m u l k d a n c h iq ib
ketishlikni q aro r qilgan».
Diz
forschada - q a l’a dem akdir
(Beruniy. «Hindiston»).
О 'n to 'rtinchi cifsona:
Eroniy xalqlar bayramlarining Afrosiyob shaxsiyati bilan
bogManishi.
A b u R a y h o n Beruniy « Q o n u n i M a s ’udiy»
kitobining ikkinchi maqolasi «Eroniylarning majusiylikdagi
b a y r a m k u n l a r i » d a e r o n l i k l a r n i n g u c h t a b a y r a m i n i
Afrosiyob shaxsiyati bilan b o gia yd i.
Hurdod.
H u rd o d mohning oltinchi kuni - ikki ism (oy
va kun ismi) bir-biriga muvofiq kclgani uchun b a y ra m
b o 'lg a n . Tir m oh n in g o ‘n uchinchi kuni h am shunday.
Orishning M anuchehr bilan Afrosiyob orasida sulh qilish
uchun o ‘q otishi ham shu kunga t o ‘g ‘ri kelgan. Bu sulhga
k o 'r a o ‘q borib yetgan joy M anuchehrniki b o ‘lar emish.
Aytishlaricha, u R o'yo tog‘idan otgan, uzoqdan otilgan shu
o ‘q F a r g ‘ona va Tabariston orasiga tushgan.
Eronliklar, undan keyingi kunda ham o ‘qning borib
yetgan xabari shu kuni eshitilgan, deb bayram qiladilar.
T irg o n . « U la r (e ro n iy la r
A .A .) T irg o n k u n i
c h o ‘m iladilar, osh x o n alar va o ‘ch o q larn i supuradilar.
Ammo o ‘choqlam i buzishlariga sabab shuki, odam lar shu
kuni Afrosiyob qamalidan xalos b o ‘lib, har kishi o ‘z ishiga
ketgan. Shuningdek, aw algilar y o iid a n yurib (yetilmagan)
bug‘doyni yetilmagan mevalar bilan q o ‘shib qaynatadilar,
chunki ularning bug‘doy yanchishga qudratlari yetmagan
edi.
C ho in ilish marosimining sababiga kelganda, Kayxisrav
A frosiyob jan g id an q ay tish id a lash k a rla rd a n tash q ari
y o lg ‘iz o ‘zi b ir b u lo q te p a s ig a tu s h g a n . S h u n d a u
charchaganligi sababli o'zidan ketgan, G udarz o ‘g‘li Vayjon
yetib kelib, unga suv sepgan va u o'ziga kelgan. 0 ‘sha
vaqtdan beri cho'm ilish tabarruk rasm bo'lib keladi».
O bogon.
« O b o g o n d a Z a v ibn T a h m o s p A f ro s iy o b
bekitib tashlagandan keyin qazilgan anhorlarga suv q o ‘ygan
h am d a shu kuni kishvarlarga. bular iqlimlar kabi, Bevorasp
davlatining zavol topgan xabari kabi tarqalgan. shundan
keyin h a r bir kishi o ‘z uyi va oilasigi ega b o ‘lgan. Bundan
oldin esa, ustlariga kelgan s a rk a s h la rn in g z o 'rav o n lig i
sab ab li u n a r s a la r g a ega b o 'l a o lm a g a n la r» (Beruniy.
« Q onuni M a s ’udiy»).
Y u q o rid a matni keltinlgan afsonalarning syujet o ‘zagi
bilta: T u ro n shohi Afrosiyob Eron mamlakati bilan b o ig a n
j a n g d a g ‘o lib kelishi, E r o n x alqig a z u h n ,o‘tk a z is h i.
eroniylardan b o ‘lgan kuyovi Siyovushni ig'vogarlarning
s o ‘ziga kirib o ‘ldirishi, natijada Eron shohi va pahlavonlari
S iyovush x u nin i u n d a n ta la b qilish v o q e a la ri aso sid a
qurilgan. Lekin afsonalarning ham masida ham Afrosiyob
y o v u z , m e h r va in s o n iy l ik d a n b e g o n a s h o h s if a tid a
k o ‘rin m ay d i. A fro siy o b tarix d ag i ju d a k o ‘plab. aytish
m u m k in k i, h a m m a s h o h la r g a xos x u s u siy a tn i o 'z id a
mujassamlashtirgan. Jaho n tarixiga nazar tashlanadigan
b o ‘Isa, har bir shoh m a ’lum bir m am lakat bilan urishganda
g ‘alabani q o i g a kiritish uchun shafqatsiz bo'lgan. Zotan,
Kayxisravnmg o ‘zi ham tarixiy va afsonaviy shaxs sifatida
Afrosiyobga nisbatan shafqatsiz edi.
A fsonalarda Afrosiyob obrazi qanday xususiyatlar bilan
t a s v i r l a n g a n l i g i n i n a z a r d a n o ' t k a z a y l i k : A f r o s i y o b
pahlavon, ayni paytda o ‘z raqibi bilan sulh tuzib, tinchlikni
istovchi shoh (I afsona), O llohdan o ‘z maqsadiga erishish
uchun najot so'rovchi, lekin omadi chopm agan jab rd iy d a
(II); 0 ‘z m aqsadi y o ‘lida qarshilik qilgan, raqibiga yon
bosganlarni shafqatsiz jazolovchi (III, IX); urushda tinchlik
istovchi, pahlavonlarni qadrlovchi, lekin o ‘z taxti o ‘zgalar
q o 'li g a o ‘tib k etish id an q o 'r q u v c h i va o ‘z s a lta n a tin i
m ustahkamlash uchun qotillikdan ham qaytmaydigan shoh
(V); s h a h a r la r q u r is h g a e ’t i b o r b e r g a n , o d a m la r n in g
ig'vosiga ishonuvchi(VI, VII); m eh rib o n ota (VIII); o ‘z
raqibi ekanligini bilsa-da, pahlavonligini qadrlovchi, hatto
qizini ham berishga tayyor mehribon qaynota, lekin o ‘z
laxtini sevuvchi shoh (IX, X); dushm andan o ‘z jonini ehtiyot
qilishchorasini izlovchi, shahar va q o ‘rg‘onlar qurgan, lekin
dunvoga ustun bo'lolmasligini. inson umri abadiy emasligini
tushungan, h ar qanday shoh ham o ‘lim oldida ojizligini
bilgan shoh (XI, XII); shohlik azobidan zohidlikni afzal
bilgan tarki dunyo egasi (XIII) sifatidagi o ‘z qiyofasiga ega.
Do'stlaringiz bilan baham: |
