Alisher navoiy nom idagi samarqand davlat um versiteti a bdu r ash id a b d u r a h m o n o V

Bilga xoqon bitigi. 
Bilga xoqon turkiy xoqonlardan biridir. 
U yigirma yillik hukmronlik davrida turk elini bosqinchilar 
xurujidan ozod qildi. Bilga xoqon Eltarish xoqonning katta 
o ‘g‘li - Kul teginning og‘asidir. U 734-yilda, ellik yoshida o ‘z 
y aq in larid an biri to m o n id a n zaharlab o'ldirilgan. Bitik 
Y o ‘llug‘ tegin tomonidan yozilgan. Vaqt o ‘tishi bilan bitiktosh 
ag'darilib, yozuvlarning m a ’lum bir qismi yetib kelgan.
Bilga xoqon haqidagi t a ’riflar Kul tegin yozuvlarida ham 
b e r ilg a n . Bilga x o q o n y o z u v i d a esa u n in g x a l q la r n i 
birlashtirish, m am lakatni iqtisodiy jihatdan mustahkamlash 
uchun qilgan ishlari bayon etiladi. Bilga xoqon o ‘n yetti 
y o s h id a T ibet ( T u p u t), s o 'n g r a T a n g u tg a , o ‘n sak k iz 
yoshdan yigirma yoshgacha so ‘g ‘d, tabg'ach, o ‘ng tutuq, 
b a s m il, id i q u t y u r t l a r i g a y ig irm a ikki y o s h id a y a n a
T a b g 'a c h g a , yigirma olti, yigirma yetti yoshida qirg'iz, 
turgash yurtlariga yurish qilganligi ifodalanadi. Bitikda 
k o 'z i g a f a q a t m o l- m u lk k o 'r i n g a n d a v la t b o s h liq la ri 
qoralanadi, ular gum rohlar deb aytiladi.
3 00

---

B ilga xoqon otiga yozilgan bitikdan parcha
Tangrining turki uzra qog ‘on bo ‘Idim,
О ‘Itirdim, о 'Imagidan qayg ‘irib.
Turk beklar, budun qarab sevinib,
Tinchlanib ко ‘zlari yuqoriga boqdi.
To ‘rga о ‘zni о ‘Itirib,
Buncha og ‘ir to ‘rda,
To ‘rt yondagi budunni boshqardim.
Ко ‘к Tangri ostida о ‘n yetti yoshimda,
Tuput sar yurish qildim.
Tangut budunni buzdim,
О ‘g ‘lin, qizin, barisin anda oldim.
О ‘n sakkiz yoshimda
Sug dning olti о ‘Ikasiga yurish qildim,
Budunini unda buzdim,
Tabg ‘ach, о ‘ng tutuq, besh tuman qo ‘shin bilan keldi.
Uduq boshda urushdim,
U qo ‘shinni unda у о ‘q qildim.
Yigirma yoshimda basmil, idiqut (qo'shilib)
0 ‘g ‘uzim budunim ortti.
Soliq yubormas deyin yurish qildim.
......
bo'ysundirdim,
Ко 'p о 'Ijci keltirdim,
Yigirma ikki yoshimda Tabg'achqa yurush qildim.
Chacha sengunning sa kk iz tuman qo ‘shini bilan
urushdim.
Qo ‘shinini unda о ‘Idirdim.
Yigirma olti yoshimda
301

---

Chin buduni qirg 'iz birla yog ‘iy bo ‘Idi.
Yigirma yoshimda qirg ‘iz sari yurush qildim,
Nayza botar darajadagi (chuqur) qorni kechib,
Ко ‘chman yushga yurib,
Qirg 'iz budunni uyqusida bosdim.
Qog 'oni birla Sunga yushda urushdim,
Qog 'onini о 'Idirdim, elini unda oldim.
0 ‘sha yili Turgesh sari Oltin yushin osha,
Irtish suvini kecha yurdim.
Turgesh budunini uyqusida bosdim,
Turgesh qog ‘on qo 'shini о ‘tga bo ‘roncha keldi.
Bo 'Ichada urush qildimiz.