Aktivlarining daromadliligi

rasm. Bank balansining likvidlik modeli (manfiy GEP)⁸

Manfiy GEPda esa banklar foiz stavkasi o‘zgarish sezgirligiga ega mavjud likvid aktivlari xisobiga uning o‘zgaruvchi majburiyatlarini qoplash extimoli yuqori bo‘ladi. Bunday xolatlar banklar uchun jiddiy muammolar tug‘dirishi tabiiydir.Demak, banklar balansi likvidligini yuqoridagi musbat va manfiy GEP bilan birga likvid va o‘zgaruvchi majburiyatlar summasi va muddati teng bo‘lgan xamda "bankning oltin qoidasi" sifatida e’tirof etiladigan xolat banklarda kuzatiladi. Bu kabi banklarda xech qanday likvidlik muammosi bo‘lmaydi va bu holat har doim ham kuzatilmaydi. SHuning uchun tijorat banklari likvidligini boshqarish Markaziy bank tomonidan o‘rnatilgan iqtisodiy me’yorlar bilan birgalikda banklar mustaqil ravishda o‘zlarining likvidlik pozisiyasini hisoblashadi. Bank tizimi likvidligi deganda mamlakatning butun bank tizimi likvidligi tushuniladi. Butun bank tizimi likvidligini Markaziy bank markazlashgan tartibda, ya’ni barcha banklarga turli likvidlik me’yorlarini o‘rnatish, shuningdek, pul-kredit siyosatining asosiy dastaklari bilan nazorat kilish orkali ta’minlaydi.
Tijorat banklari likvidligi tashkil etish manbalariga ko‘ra "jamg‘arilgan" va "sotib olinadigan" likvidlikka bo‘linadi. "Jamg‘arilgan" likvidlik asosida bankda mavjud aktivlarni sotish vo- sitasida ta’minlanadi. Masalan, bank kimmatli kog‘ozlarini sotish orkali likvidlikni ta’minlash. Bu usulda chetdan resurs jalb qilishga extiyoj sezilmaydi va o‘z-o‘zidan banklar ko‘shimcha xarajatga yo‘l kuymaydi. Banklar jamg‘arilgan likvidlikda bo‘sh turgan mablag‘larni yuqori likvid qimmatli qog‘ozlarga yo‘naltirish, o‘z navbatida, ma’lum daromadga ega bo‘lishi mumkin. "Sotib olinadigan" likvidlik moliyaviy bozorda karzlar olish



⁸ O.Sattorov “Tijorat banklari likvidligini boshqarish” monografiya, 2010, 120 bet
yoki banklararo kredit resurslari bozoridan kreditlar olish xisobiga likvidlikni ta’minlashdir. Bunda jalb etilgan resurslarga bank muayyan xarajatlarni amalga oshiradi. Xorijiy davlatlar amaliyotida banklar likvidligini ta’minlashda banklararo kreditlar asosiy axdmiyat kasb etadi. CHunki ortiqcha resurslarga ega bank ularni zarur bulgan banklarga depozit sifatida joylashtiradi, resursga extiyoj sezilganda esa boshka banklardan sotib oladi va shu orkali o‘z likvidligini ta’minlaydi.