Akbarova feruza uktamjonovna

Raqamli boshqaruv tizimining asosiy funktsiyalari quyidagilar:
1. Ma'lumotni qayta ishlash. Murakkab nazorat qilish tizimlari uchun kirish alomati va xato algoritmining talablari bo'yicha hisoblash juda jadallashgan va analog echim kompyuter ishlov berishni talab qiluvchi aniqlik darajasini ta'minlash uchun ishlatilmaydi.
2. Haqiqiy vaqtda nazorat qilish. Kompyuterni boshqarish tizimi dasturiy ta'minot dasturi tomonidan nazorat qilinadi va kerakli dinamik xususiyatlarga erishish uchun tizimni doimiy ravishda sozlang.
3. Kompleks hisoblar. Kompyuterda murakkab hisob-kitoblarni tezkor amalga oshirish funksiyasi mavjud bo'lib, tizimni maqbul boshqarish va moslashtirilgan nazorat qilish va ko'p funktsiyali hisob-kitobni sozlash kabi zamonaviy boshqaruv funktsiyalarini ta'minlaydi.
Boshqarish jarayoni
Raqamli boshqaruv tizimini boshqarish jarayoni uch qismga bo'linadi:
1. Ma'lumotlarni real vaqt rejimida to'plash. Nazorat qilinadigan ob'ektning boshqariladigan parametrlari real vaqtda aniqlanadi va kompyuterga qayta ishlov berish uchun uzatiladi.
2. Haqiqiy qaror qabul qilish. Yig'ilgan nazorat parametrlarining davlat miqdori tahlil qilinadi va nazorat qilish miqdori keyingi nazorat jarayonini aniqlash uchun ma'lum boshqaruv algoritmiga ko'ra hisoblab chiqiladi.
3. Haqiqiy vaqtda nazorat qilish. Qaror asosida real vaqtda boshqaruvchi signalni yuboradi.
"Haqiqiy vaqt" signalning kirish, hisoblash va chiqishi namuna olish oralig'ida bajarilganligini anglatadi. Kompyuterni boshqarish tizimining ushbu nazorat funktsiyasi muntazam ravishda qayta takrorlanadi, shuning uchun butun tizim ma'lum dinamik sifat ko'rsatkichlariga muvofiq ishlaydi va butun nazorat tizimi kerakli ishlash ko'rsatkichiga erishishi mumkin; va nazorat qilingan parametrlarning g'ayritabiiy holati va qurilmaning o'zini kuzatish va qayta ishlash imkoniyati.⁵

2. 
   Oliy ta’lim muassasalarini boshqaruv tizimida raqamli texnologiyalarni qo`llashning uslubiy asoslari.
   

Har qadamda yangilanishlar iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishlar bo`layotgan bizning hozirgi zamonda axborot texnologiyalarning o`rni beqiyosdir . Ayniqsa ta’lim sohasida ulkan o`zgarishlar yuz bermoqda. Muhtaram Prezidentimiz Sh. M. Mirziyoyevning Oliy majlisga murojaatnomasida aytganlaridek, “Yoshlarimizga ta’lim berish, ularning ilm-fanga bo`lgan intilishlarini ro`yobga chiqarishimiz kerak. Shu maqsadda maktabgacha ta’lim tizimini rivojlantirishimiz, o`rta va oliy o`quv yurtlarining moddiy texnik bazasini ilmiy va o`quv jarayonlari sifatini tubdan yaxshilashimiz kerak ” ⁶.
Darhaqiqat ta’lim sohasi birinchilardan bo`lib rivojlanishning dastlabki bosqichi sifatida qabul qililinishi lozim. Buning zaruriy shariotlaridan biri ta’lim jarayonida raqamli texnologiyalardan foydalanish hisoblanadi.
XX asr bu axborot texnologiyalari davri bo`lgan bo`sa XXIasr axborot tarqatish asriga aylanib bordi . Axborotni uzatish , yetkazish , tarqatish shakllari ham o`zgarib bormoqda. Inson ongi uning intelektual salohiyati o`laroq dunyoda yangidan yangi kashfiyotlar paydo bo`moqda.
O`zbekistonda raqamlashtirishni rivojlantirishga sabab virtual, onlayn olamni insonlar hayotiga tezlik bilan kirib kelishi bo`lmoqda. Ta’lim sifati natijasini tekshirish bo`yicha boshqaruvda axborot texnologiyalaridan foydalanishning samaradorligi shu sohaga mos texnologiya va tizimlardan foydalanishda ko`rinadi.
Sifatli va raqobatbardosh ta’lim bu barqaror iqtisodiy o`sish, fan va texnologiya rivoji, ijtimoiy xizmatlar sifatini yaxshilashdagi muvaffaqiyat garovidir. Raqamlashtirish ta’lim sifatini yaxshilaydi, aynan shu sabab ham texnologiyalar qator mamlakatlarda faol tarzda ta’lim tizimiga kiritilmoqda. Bu o`quvchilar o`zlashtirishining manitoringini yaxshilabgina qolmay , o`qish jarayoni qiziqarliroq, uning natijalari sezilarli darajada yuqori bo`lishiga yordam beradigan yangi ta’lim usullari va yondashuvlarini ishlab chiqishga ham yordam beradi.<sup>7</sup>
Ta’lim sifatini nazorat qilishda axborot texnologiyalaridan foydalanilganidek, sifatli talim jarayonini boshqarishda ham zamonaviy ta’lim texnologiyalari va zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanilgandagina sifatli ta’lim hamda ta’lim sifatini raqamli texnologiyalar bilan boshqarish uchun qulay muhit yaratiladi.
Bugungi kunda ta’lim tizimini boshqarishning axborot tizimi ERP va electron bir qator tizimlar joriy etilmoqda. ERP bu ingliz tilidagi Enterprise Resourke Planning System so`zlarining bosh xariflaridan olingan bo`lib, “ Korxona resurslarini rejalashtirish tizimi” degan ma’noni bildiradi. Mazkur tizimdan quyidagilarda foydalaniladi.

• 
  Korxonaning barcha bo`limlari vazifalari va ma’lumotlar bazalarini integratsiya qilish, birlashtirishda,
  
• 
  Korxonani yaxlit axborot dasturiy tizimga birlashtirishda,
  
• 
  Korxonadagi har qanday muammolarni xal qilishga yordam berishda hizmat qiladi.
  

Qolaversa ushbu tizim quyidagilarni bajaradi ;

• 
  Korxona ichidagi bo`limlari o`rtasidagi hujjatlar almashinuvini tezlashtiradi.
  
• 
  Axborot va ma’lumotlarni tezkorlik bilan ko`rish imkonini beradi.
  
• 
  Boshqa joyda ishlovchi bo`limlar, filiallar va xodimlarning samarador boshqarish uchun xizmat qiladi.
  

Ushbu tizimdan Oliy ta’limda foydalanish samaralidir.
Internet,WI-FI qurulmalarini yuqori tezlikda ishlashi, boshqaruv jarayoniga zamonaviy raqamli texnologiyalarni jalb qilish asosida samaradorlikka erishishimiz mumkin. Ayni paytda axborot texnologiyalarining rivojlanishi bosma nashrga elektron nashrlarni bog`lash imkonini bermoqda. Bunda QR kod- ning o`rni beqiyosdir. QR kod ma’nosi ingliz tilidagi “Quich Response” so`zining qisqartmasidan olingan bo`lib, o`zbek tilida tezkor javob ma’nosini anglatadi. <sup>8</sup> Hozirgi zamonaviy smartfonlarning barchasidan QR kodni o`qishda foydalanish imkoni mavjud. Oliy ta’limga 2020-yigi kirish imtihonlaridagi o`quvchilar ta’lim sifatini baholashda ya’ni kirish testi natijalarini baholashda QR kodlardan foydalanildi.
Hozirgi davr ta’limning kutilayotgan noananaviy talablarga ehtiyoj yuqoriligini ko`rsatmoqda. Bunda jarayonda masofaviy ta’lim texnologiyalarini ta’limda ishlata olish va uni boshqarish ham muhim sanaladi. Respublikamizda bu boradagi qator dolzarb ishlar olib borilmoqda. Respublikamizda 2012-yildan boshlab barcha oliy ta’lim muassasalari (OTM) doirasida yagona videokonferensiya ta’lim texnologiyasi amalga oshirildi hamda bugungi vaqtda ana shu borada elektron ta’limga katta e’tibor qaratilmoqda.
Boshqaruvning psixologik tizimi inson texnika munosabatlarining qamrab olinganligi sababli texnikani inson imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda, munosabatda bo`lish yoki muassasa uchun yaratilgan zamonaviy asboblar ,qurol -aslahalar, kompyuter, display, monitor, robot kabilarni ishlash maromiga moslashish masalalariga taa’lluqli xossalar, tizimlar, qurilmalar to`g`risidagi bilimlar bo`yicha qatiy talablar turkumini ishlab chiqish maqsadga muvofiq.
Boshqaruvda axborot texnologiyalari bu – dog byuleteling ma’lumotlarini qayta ishlashning texnik va operatsion ma’lumotlariga kiritish usullari to`plami. Dasturiy ta’minot. Nazorat obektining optimal bozor parametrlariga erishish uchun.
Avtomatlashgan axborot texnalogiyalari – Ta’lim berish vazifalarini yig`ish ro`yxatga olish ,o`tkazish, to`plash, qidirish, topish , qayta ishlash va himoya qilish bo`yicha faoliyatni amalga oshirish uchun tizimni ishlab chiqishda qo`llaniladi.
“ Boshqaruv “ tushunchasi psixologiya faniga kibernetikadan ya’ni davlat, jamiyat , jamoat ishlab chiqarish va texnikani boshqarish tizimidan kirib kelgan va u hozirgi kunda insonning fel atvorining hususiyatlari, ruhiy holatlari va harakati, bilishning jarayonlarini, ommaviy, jamoaviy boshqarish ma’nosini bildiradi.
Boshqaruvning psixalogik tizimimi “ inson- texnika ” munosabatining qamrab olinganligi sababli texnikani inson imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda munosabatda bo`lish yoki muassasa uchun yaratilgan zamonaviy asboblar, qurol aslahalar, kompyuter, displey, monitor, robot kabilarni ishlash maromiga moslashish masalalariga taalluqli axborotlar, xossalar, tizimlar, tuzulmalar, qurilmalar to`g`risidagi bilimlar bo`yicha qatiy talablar turkumini ishlab chiqish maqsadga muvofiq. Shuningdek, muhandischilik professiogrammasining xususiyatlarini hisobga olish, rahbar- tobe kishilarning texnika munosabatlarini oqilona tashkil etish jarayoniga to`g`ri, unumli, qulay shart sharoitlar yaratadi. Fan va texnika yangiliklari bilan inson imkoniyatini muvofiqlashtirish indentifikatsiya o`z o`zini va boshqalarni oqilona baholash , refleksiya ongli ravishda o`xshashlikka intilish antitipatsiya ( faoliyat mahsuli modelini oldindan yaratish ) va korreksiyani( ijodiy maromlarni ) shakillantirishni tezlashtiradi, kasbiy moslashish ( adaptatsiya ) psixalogik tayyorgarlik muddatini kamaytiradi, o`zaro tushinuvni ta’minlashga xizmat qiladi. Shuning uchun ” inson -texnika” munosabati “ inson- jamoa ”, jamoa- inson turkumlari darajasiga o`sib o`tishining ta’minlanishi va bu borada shaxsning individual xususiyatlarini hisobga olish diagnosi ma’lumotlardan kelib chiqqan holda unga va uning faoliyatiga yondashish lozim.<sup>9</sup>
Hozirgi kunda axborotlarning mazmunini nazorat qilish, ularni ommaviy axborot tarmoqlari orqali tarqatish usullari va yo`llarini boshqarish qiyinlashib bormoqda. Axborotning bunday tartibsiz, aralash-quralash uzatilishi o`quvchilarning dunyoqarashi, qadriyatlari va ideallariga salbiy ta’sir ko`rsatib, uning ma’naviy, axloqiy, intellektual va ruhiy taraqqiyotida noxush o`rin tutishi mumkin. Shu sababli ta’lim jarayonida o‘quvchini zarur axborot olamini tanlash, saralash, tartibga solish yo`llarini izlashga, axborot bilan muomala qilishga doir yangi usullarini o`zlashtirishga yo`naltirish zarur.

3.