Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik

56-rasm.
  Yerda  hayotn in g  rivojlanishi.
133

---

57-rasm.
  M iller  tajribasi:
1  —  elektrodlar;  2  —  elek - 
tr  zaryad  hosil  bo'lishi;  3  — 
suv  chiqishi;  4  —  sovituvchi 
m oslam a;  5  —  suv  kirishi; 
6  —  oiiganik  moddalarni  saq­
lovchi  sovitilgan  suv;  7  —  si- 
fon.
gi  erkin  kislorod  birikmalar  tarkibiga 
kirib 
tam om  
b o ig a n . 
Biologik 
m onom erlar  abiogen  usulda  sintezlan- 
gan.  Yerning  sovishi  natijasida  birlamchi 
okeanlar  hosil  boigan.  Suvdagi  kislorod 
hisobiga  oddiy  organik  birikmalar oksid- 
lanib  spirtlar,  aldegidlar,  aminokislotalar 
hosil 
b o ig a n , 
birlam chi 
okean 
murakkab 
organik 
m oddalar  bilan 
to'yinib  borgan.  A.  I.  Oparin  hayotning 
paydo  b o iish in i  tajribada  o'rganish 
mumkinligi  g'oyasini  birinchi  b o iib  
olg'a  surdi.  Darhaqiqat  S.  Miller  (1953) 
tajribada 
birlamchi  Yer  sharoitining 
modelini  yaratdi.  U  qizdirilgan  metan, 
ammiak,  vodorod  va 
suv  bug'lariga 
elektr  uchquni  ta'sir  etib  (57-rasm) 
asparagin,  glitsin,  glutamin  aminokis- 
lotalarini  sun’iy  sintezladi  (bu  sistemada 
gazlar  birlam chi  atm osferani,  elektr 
uchquni  esa  yashinni  imitatsiyalaydi).
D. 
Oro  vodorod  sianid,  ammiak  va 
suvni  qizdirib  adeninni  sintezlaydi.  M etan,  ammiak  va  suv 
aralashmasidan  ionlashtiruvchi  nurlar  ta ’sirida  riboza  va  dezok- 
siriboza  sintezlandi.  Bunday  tajribalar  natijasi  ko‘plab  tadqiqot- 
larda  tasdiqlandi.
Evolutsiya  jarayonida  m onom erlar  biologik  polim erlar 
(polipeptidlar,  polinukleotidlar)ga  aylangan.  Bu  farazlar  ham 
tajribalarda  tasdiqlandi.  S.  Foks  aminokislotalar  aralashmasini 
qizdirib  proteinoidlar  (oqsilsim on  m oddalar)ni  sintezladi. 
Keyinchalik  tajribada  nukleotidlar  polimerlari  ham  sintezlandi.
Oparin  fikriga  ko‘ra  oqsil  molekulalari  kolloid  birikmalarni 
hosil  qilgan.  Bu  birikmalar  suvdan  ajralib  turadigan  koatservat 
tomchilari  (koatservatlar)ni  hosil  qiladi  (lotincha 
koatservus  — 
quyqa,  quyuq  narsa  m a’nosini  anglatadi).
Koatservatlar  o'ziga  suvdan  har  xil  moddalarni  biriktirib,  bir- 
birlaridan  tobora  farqlanib  borgan,  ularda  kimyoviy  reaksiyalar 
kuzatilgan,  keraksiz  m oddalar  ajratilib  chiqarilgan.
Koatservatlarni  tirik  mavjudotlar  deb  atash  mumkin  emas. 
Kimyoviy  evolutsiyaning  so'nggi  bosqichlarida  koatservatlar  o ‘sa 
boshlagan,  moddalar  almashinishiga  o'xshagan  tirik  organizm­
larga  xos  belgilar  paydo  bo'lgan.  Koatservatlar  membrana  bilan
134

---

svy
ч  %
  »  «