Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik

OQSIL
ligJlMtL-ARI  ’•  '•'  MOLEKULAiy  *,  \   ' MOLEKUl Am*
-
/
•
-id- .--V\: -;-U-v::-^';;
. 
ч§<4:;т22!1:^#^^22'^^ЩйГ-
4 * .  
•  
• 
-  Ч  '  
K O .\ I S tR \ A I  
'   »  .K Q A T S tR V A I 
»
• 
SI  \  
'  
* 
,   » ' 
roM(msiNi.N(:  ♦  * 
r n v i n n s i
q a t l . ^ m l . \ r i   l y  
' \   ч '  
^
  s i   v i i M i u r n   ' * •  
. . • • * '
SS-rct.sm.
  K o a t s c n a t   to n ich ila ri  h osil  b o ’ lishi
o‘rala  boshlagan  va  ularda  bo‘linish  xususiyati  paydo  bo‘lgan  deb 
faraz  qilinadi  (58-rasm).
Bunday  koatservatlar 
protobiontlar
  yoki 
birlamchi  hujayralar 
deb  ataladi.
Koatservatlarga  o ‘xshagan  birikmalar  A.  I.  Oparin  va  uning 
shogirdlari  tom onidan  tajribada  hosil  qihngan  va  ularning 
xususiyatlari  yaxshi  o ‘rganilgan.
Protobiontlar
 ham  hali  to ‘liq  hayot  shakli  emas.  Ularda  asta- 
sekin  fermentlar  (koferm entlar,  xususiy  ferm entlar),  ATFga 
o‘xshash  birikmalar  abiogen  usulda  paydo  bo'la  boshlagan  deb 
faraz  qilinadi.
Protobiontlarning  haqiqiy  hujayralarga  aylanishida  oqsillar  va 
nuklein  kislotalar  funksiyalarining  o ‘zaro  m oslashishi  va 
qo'shilishi  natijasida  matritsali  sintez  usuli  paydo  bo'lishi  katta 
ahamiyatga  ega  boigan.
Matritsali  sintez  jarayoni  paydo  bo'lishi  bilan  kimyoviy  evo­
lutsiya  o 'z  o ‘rnini  biologik  evolutsiyaga  bo ‘shatib  bergan. 
Hayotning  rivojlanishi  endi 
biologik  evolutsiya
  y o ii  bilan  davom 
etgan.
Hayotning  biokimyoviy  evolutsiyasida  aw al  oqsillar  paydo 
boiganm i  yoki  nuklein  kislotalarmi  degan  m uam m o  mavjuddir. 
A.  I.  Oparin  nazariyasiga  ko'ra  dastlab  oqsil  molekulalari  paydo 
boigan.  G enetik  faraz  tarafdorlari  esa,  aksincha,  dastlab  nuklein 
kislotalari  paydo  b o ig an   deb  hisoblashadi.  Bu  faraz  1929-yilda 
G.  Miller  tom onidan  taklif  etilgan.  Laboratoriya  tajribalarida 
nuklein  kislotalar  ferm entlar  ta ’sirisiz  ham  replikatsiyalanishi 
mumkinligi 
aniqlangan.  Olimlar  birlamchi  ribosomalar  faqat 
RNKdan  tashkil  topgan,  ularda  keyinchalik  oqsil  sintezlash 
xususiyati  paydo  bo'lishi  mumkin  deb  hisoblashadi.
Bu  farazni  tasdiqlovchi  yangi  ilmiy  m aiu m o tlar  olindi.
135

---

Ribonuklein  kislota  fermentlarsiz  ham  replikatsiyalanishi,  teskar 
transkripsiya,  ya’ni  informatsion  RN K   asosida  D N K   sintezlanish 
mumkinligi  genetik  farazni  tasdiqlovchi  dalillardir.
Shunday  qilib,  hayotning  biokimyoviy  evolutsiyasining  asosiy 
bosqichlari  quyidagilar  hisoblanadi; 
.
1.  Kimyoviy  reaksiyalar  natijasida  oddiy  organik  birikmalar 
hosil  boMishi. 
j
2.  M onom erlardan  polipeptidlar  va  polinukleotidlar  kabi 
polimerlarning  hosil  boiishi. 
i
3.  Yuqori  molekulali  birikm alarning  konsentratsiyalanib' 
koatservatlarni  hosil  qilishi.
4.  Koatservatlarni  o ‘rovchi  oddiy  m em branalar hosil  boiishi.
5.  M oddalar  almashinishi  jarayonining  hosil  boiishi.
6.  Matritsali  sintez  asosida  o ‘z -o ‘zini  hosil  qilish  jarayonla­
rining  paydo  b o iish i  (59-rasm)
Dastlabki  tirik  organizm lar  —  protobiontlar,  geterotrof
BAKTERIYALAR O'SIMLIKLAR  HAYVONLAR  HOZIRGI
v:
H
I
5
4  mlrd. 
yil
<
>
7.
H
>•
>
>
I
  p r o t K b i o n l a r
I   к
\  
!
  BIOTOLIMERLAH
\ V \ !  
.
QUYI  M O LE K U b«lI  ORGANIK  BIRIKMALAK
.
CO
,\  CH,
DASTLABKI
GAZLAR
5  m lrd. 
yil