Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik

H am soyalik. 
Sinoykiya  (yunoncha 
syn  —
  birga, 
oikos
 
— 
uy) 
o ‘zaro  munosabatdan  bir  organizmgina  o ‘ziga  foyda  oladi,  ikkin- 
chisi  bunday  m unosabatdan  hech  qanday  n af  koTmaydi. 
Masalan,  chuchuk  suvda  yashaydigan  baliqlardan  biri  o'zining 
tuxumlarini  ikki  pallali  yumshoq  tanli  —  baqachanoqning  man- 
tiya  bo‘shlig'iga  qo'yadi.  Baliq  tuxumlari  yumshoq  tanliga  hech 
qanday  zarar  kehirmaydi,  chig‘anoqlar  himoyasida  b o ‘ladi.  Bu 
holatda  yumshoq  tanhdan  baliqlar  faqat  yashash joyi  sifatida  foy- 
dalanadi.
H am tovoqiik,  kommensalizm 
(fransuzcha 
commensal 
—
 
ham- 
tovoq).  Bunday  o ‘zaro  munosabatda  bir  organizm  ikkinchisidan 
asosan  ovqat  manbayi  sifatida  foydalanadi,  lekin  hech  qanday 
zarar  yetkazmaydi.  Masalan,  odam  og'iz  bo‘shlig‘ida  amyo- 
balarning  bir  turi  —  og‘iz  amyobasi  yashaydi.  U  og‘iz 
bo'shhg‘idagi  ovqat  qoldiqlari  bilan  ovqatlanadi,  hech  qanday 
zararli  ta ’sir  ko'rsatmaydi.
Mayda  baliqlar  yirik  baliqlarga  yopishib  yashab,  ulardan 
harakatlanishda  foydalanadi,  uning  chiqindilari  bilan  ovqatlanadi.
Organizmlarning  bunday  o'zaro  munosabatlari  har  qanday 
populyatsiyalarda  ham   kuzatiladi.  Populyatsiyalarda  organizmlar 
soni  faqat  abiotik  omillargagina  bogiiq  bo‘lib  qolmay,  yirtqichlar 
va  parazitlarning  soniga,  organizmlar  orasidagi  ovqat,  yashash  va 
ko'payish joylari  uchun  raqobatga  ham  bog‘liqdir.  Shuning  uchun 
ham  yirtqichlar  va  parazitlar,  umuman  olganda  populyatsiya 
uchun  foydalidir.
Masalan,  yirtqich  hayvonlar  yo‘qotilishi  oqibatida  o ‘txo‘r 
hayvonlar  ko‘payib  ketishi  ovqat  yetishmasligiga  olib  keladi,  ular 
orasida  yuqumli  kasalliklar  ko'payib,  qirilib  ketadi.
Yirtqichlar  va  parazitlar  populyatsiyani  kuchsiz,  kasalmand 
organizmlardan  tozalab,  uning  genofondini  yaxshilashga  sabab 
boiadi.
178

---