Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik

2 8 -§ .  M UHITNING  BIOTIK  OMILLARI
176
I

---

Raqobatning  yana  bir  ko'rinishida  organizmlar  o ‘zi  sintezlay- 
digan  kimyoviy  moddalari  ta ’sirida  boshqalarining  o ‘sishiga, 
k o ' p a y i s h i g a  
to'sqinlik 
q i l a d i .  
Masalan,  zam burug'lar antibiotiklar 
ta'sirida 
mikroorganizmlar  o'sishini  to'xtatib  qo'yadi.
Parazitizm  —  har  xil  turga  mansub  organizmlarning  o'zaro 
tnunosabatlari  shakli  bo'lib,  bunda  bir organizm  (parazit)  ikkinchi 
organizmdan  (xo'jayin)  yashash  muhiti  va  ovqat  manbayi  sifatida 
foydalanadi.  Parazitlar  hayvonlarning  har  xil  a ’zolarida  (teri, 
ichki  organlar,  qon,  limfa  suyuqligi  va  boshqalarda)  yashashga 
moslashishi 
m um kin. 
U larda 
parazit 
hayot 
kechirishga 
moslashishni  ta'm inlovchi  so‘rg‘ichlar,  maxsus  og'iz  apparati, 
ilmoqchalari  va  shunga  o ‘xshash  moslamalar  rivojlanadi.  Xo‘jayin 
organizmida  hamda  parazltlarga  qarshi  har  xil  himoya  me- 
xanizmlari  paydo  bo'ladi.
0 ‘simlik  va  fitofaglar  (o ‘simliklar,  organizmlar),  shuningdek, 
0
‘simlik  va  lining  parazitlari  o'rtasida  ham  murakkab  o ‘zaro 
ta'sirlar kuzatiladi.  0 ‘simliklarda  ularning  parazitlarini  o'ldiruvchi 
kimyoviy  moddalar  hosil  b o iish i  mumkin.  Masalan,  o'sim liklar 
zamburug‘lar  yoki  bakteriyalar  bilan  zararlanganda  ularga  qarshi 
fitoaleksin
  deb  ataluvchi  antibiotiklarni  ishlab  chiqaradi.
Yirtqichlik  —
  bunda  bir  organizm  o ‘z  o'ljasiga  hujum  qilib, 
undan  ovqat  manbayi  sifatida  foydalanadi,  bu  munosabat  ko‘pin- 
cha 
0
‘ljaning  o iim i  bilan  tugaydi.
Simbioz  —
  ijobiy  o ‘zaro  bogianishlar  bo‘lib,  uning  quyidagi 
asosiy  shakllari  mavjud: