A’jinyaz atindag’i No’kis ma’mleketlik pedagogikaliq insituti «arnawli sirtqi bo'lim» «Geografiya ha’m ekonomika bilim tiykarlari»

ǵıs Evropa
tegisligi, Turan tegisligi, Shıǵıs Avstraliya tawları h.t.b. Jer júzindegi tiykarǵı relief formaları Jer qabıǵınıń dúzilisine sáykes keledi. Materikler hám okeanlar qurǵaqlıq hám okeanlar Jer qabıǵına sáykes keledi. Materiklerdiń platformalarında pástegislikler, tegislikler, platolar hám jazıq tawlar keń tarqalǵan. Materiktiń suw basqan jerlerinde shelf teńizleri tarqalǵan. Mısalı: Rus platformasında Shıǵıs Evropa, Germaniya-Polsha, Kaspiy boyı pástegisligi qáliplesken. Qubla
Amerika platformalarında bolsa Amazoniya pástegisligi hám Braziliya jazıqtawliǵı qáliplesken. Afrika platforması bolsa plato hám jazıq tawlardan ibarat. Sibir platforması, Orta Sibir jazıq tawlıǵına tuwrı keledi. Bul platformanıń bekkemligi uzaq dáwir dawamnda jemiriliw
nátiyjesinde olardıń betindegi tegislik plato hám jazıq tawlarǵa aylanıp qalıwınan derek beredi. Alp burmalanıwı basqıshında payda bolǵan tawlar balentligi, kúshli bóleklengenligi menen ajıralıp turadı. Jahándegi eń biyik tawlar Alp burmalanıwı basqıshında payda bolǵan (Alp, Gimalay, Kavkaz, Pamir, And, Hindikush, Kordileriya). Okean platformalarına okean tubi tegislikleri tuwrı keledi. Georiftogenallar bolsa orta okean tawlarına tuwrı keledi. Orta okean tawlarınıń Ulıwma uzınlıǵı 60 mıń.km. di quraydı. Jer juzindegi relieftiń tarqalıwınıń tiykarǵı nızamlıqları gipsografiyalıq iymek sızıq arqalı ayqın súwretlenedi. Gipsografiyalıq iymek sızıq - dep tuwrı múyeshli koordinatalarında dúzilgen Jer júzindegi turli bálentlik hám shqurlıqlardıń tarqalıwın kórsetiwshi sızılma