Agronomiya va biotexnologiya fakulteti

Gumin kislotalari siklik tuzilishga ega bo’lgan azot saqlaydigan yuqori molekulyar organik kislota bo’lib, suvda kam eriydi, mineral kislotalarda esa erimaydi. Gumin kislotalari ishqorlarda eriydi, ular eritmasi qoramtir rangda bo’lib, to’q jigarrangdan qoragacha o’zgarib turadi. Mineral kislotalarning vodorodi hamda ikki, uch valentli kationlar ta’sirida eritmadan cho’kmaga tushadi. Gumin kislotalarning element tarkibi uglerod (50-62), vodorod (2,8-6,6), kislorod (31-40) va azot (3-6) foizdan iborat.

7. jadval

O’simlik va gumus tarkibidagi kimyoviy elementlar miqdori (foiz hisobida)

	C	H	O	H	Kul
O’simlik	45	6,5	42	1,5	5
Gumus	58	4,5	28	3	2-8

Gumin kislotalarning elementlar tarkibi turli tuproqlarda bir xil emas (7-jadval). Qora tuproqlardagi gumin kislotada uglerod eng ko’p bo’lib, chimli podzol tuproqlarda vodorod ko’payadi. Bo’z tuproqlarda bu nisbatan azotning ko’pligi bilan farqlanadi (o’rtacha 4,7 foiz) va uglerod ham bu tuproqda ancha ko’p (61,9 foiz).

Gumin kislotalari tarkibida kul elementlari 1-10 foiz atrofida o’zgarib, ular molekulalarining doimiy komponentlari emas. Gumin kislotalari molekulasining muhim qismi karboksil, fenol-gidroksil, metoksil, karbonil va amidlar kabi funksional gruppalaridan tashkil topgan. Keyingi ma’lumotlarga ko’ra gumin kislotalari tarkibida aromatik va geterosiklik komponentlar 50-60, uglevod komponentlari - 25-30 va funksional gruppa 10-25 foiz atrofida bo’ladi. Kislotali xususiyati, singdirish sig’imi va gumat tuzlarining hosil bo’lishi ana shu funksional

gruppa miqdoriga bog’liq. Jumladan, funksional gruppadagi vodorodning dissosiyalanishi pH mikdoriga bog’liq bo’lib, ishqoriy muhitda ko’proqdir. Shu sharoitda almashinish qobiliyati 100 g gumin kislotasida 700 mg.ekv ni tashkil etadi. Tuproqdagi gumin kislotalari asosan gel holatida bo’ladi. Mineral kislotalar ta’sirida kam gidrolizlanadi, ishqorlar ta’sirida eritmaga o’tadi. Gumin kislotalari tuproqning mineral qismi bilan o’zaro ta’sirlashib uning tuzlari (gumatlar)ni hosil qiladi. Gumatlar murakkab organik-mineral kompleks bo’lib, gilli minerallar yuzasida mustahkam yutilgan va barqaror bo’lishi mumkin.

7. 
   jadval