Agronomiya va biotexnologiya fakulteti

70 jadval

G’o’zani o’suv davrida oziq moddalarnio’zlashtirishi, foiz

Rivojlanish davri	Azot	Fosfor	Kaliy
Chigitni unishidan shonalashgacha	8	8	10
Shonalashdan hosil to’plashgacha	62	56	64
Hosil to’plashdan o’suv davrini oxirigacha	30	36	26

G’o’za o’simligining urug’ida va barg massasida asosiy oziq moddalar to’planadi. Urug’larida umumiy azotning 32,4 %, fosforning 53,8 %, bargida azotning 34,9 %, fosforning 25 %, kaliyning 76,1 % mavjud bo’ladi.

71. 
    jadval
    

G’uza organlarida oziq moddalarini tarqalishi, %

Element	Urug’	Tola	Barg	Poya	Ko’sak
Azot	32,4	2,0	34,9	18,2	12,5
Fosfor	53,9	1,5	25,0	12,3	7,3
Kaliy	2,5	1,0	76,1	14,3	6,1

G’o’za o’simligi unib chiqgandan so’ng 10-15 kundan so’ng tanglik davri boshlanadi. Shu davrda tuproqda kam mikdorda bo’lsada turli oziqalarni bo’lishini ta’minlash kerak. Shonalashdan hosil to’plashgacha maksimal o’zlashtirish boshlanadi. Shonala davrida fosforli oziqaga nisbatan kritik davri hisoblanadi. Mineral o’g’it me’yoriga va turiga qarab g’o’za hosildorligi o’zgaradi.

71. 
    jadval
    

Turli o’g’itlarni hosildorlikga ta’siri, s/ga

Tajriba varianti	Hosildorlik s/ga	Qo’shimcha hosil s/ga
Nazorat (o’g’itsiz)	24,8	-
PK	28,0	3,2
NP	33,8	9,0
NK	33,6	8,8
NPK	36,6	11,8
Yashil o’g’it + NPK	40,0	16,0

Azotni g’o’za o’simligi asosan nitrat formada (N-NO₃) va ammiak (N-NH₃) shaklida oladi. Turli qishloq xo’jaligi o’simliklari tarkibidagi N miqdori 1-5 % bo’ladi. G’o’za tarkibidagi N miqdori esa har xil bo’lib, u g’o’zaning yoshiga qarab o’zgarib boradi.

G’o’za N ni mineral holda yengil o’zlashtiriladigan shaklda tuproqdan bevosita o’zlashtiradi. Tuproqdagi bunday birikma tuzdan iborat bo’lib, uning tarkibiga no₃ holdagi N yoki azotni qayta tiklangan formasi NH₃ li N kiradi.

G’o’za o’simligi tomonidan N ni o’zlashtirish miqdori vegetasiya davrida quruq moddaning to’planish tezligiga bog’liq bo’ladi. Huruq moddaning o’zi esa, tuproqdagi oziq element, suv va boshqa faktorlarga bog’liq bo’ladi. Shuning uchun ham, g’o’za tomonidan N ni o’zlashtirishi ham har xil rivojlanish davrlarida turlicha bo’ladi.

O’simlikni N ga bo’lgan talabi maysa unib chiqqanda juda past bo’ladi, u asta- sekinlik bilan orta borib, shonalashdan to hosil tugib bo’lguncha eng yuqori bo’lib, keyinchalik uni o’zlashtirish kamayib ketadi.

G’o’za o’simligi o’ziga kerakli bo’lgan N ni umumiy miqdoriga nisbatan qo’yidagicha o’zlashtiradi: unib chiqqandan to shonalash davrigacha – 7 %. Shonalash dan to gullashgacha – 46% ni, gullashdan to pishib yetilishni boshlangunicha – 44% ni, pishib yetilishdan to vegetasiya davrining oxirigacha – 3% ni. Bunday o’zlashtirish, g’o’zani o’sishi uchun yetarli sharoit bo’lganda, o’simlikka oziq elementlari to’xtovsiz o’tib turganda sodir bo’ladi.

G’o’za o’simligi tomonidan N ni boshlang’ich rivojlanish davrida kam miqdorda o’zlashtirishiga qaramasdan ushbu elementni shu davrda yetishmasligi o’simlikni keyingi fazaga-shonalashga o’tishini kechiktirib yuboradi.

G’o’zani unib chiqish davrida tuproqda N ni ko’plab to’planishi maysa hosil bo’lishini kechiktirib, ildiz Sistemasini rivojlanishini to’xtatib qo’yadi. Shonalash davrining boshlanishida N ni ko’p bo’lishi, birinchi hosil shoxlarini yuqorida joylanishiga sabab bo’lib, keyingi rivojlanish fazalariga o’tishini kechiktirib yuboradi. Shonalash va gullash davrlarida ko’plab N ni o’zlashtiradi, lekin, shu davrda ko’plab N ni bo’lishi o’simlikni g’ovlab ketishiga sabab bo’ladi. Natijada hosildorlik keskin kamayib ketadi.

G’o’zadan yuqori va sifatli hosil olish uchun kerak bo’ladigan N miqdori rejalashtirilgan hosil miqdoriga, ushbu hosil bilan oziq elementlarini o’zlashtirib ketishiga, o’simlikni tuproqdan, organik va mineral o’g’itlardan oziq moddalarni o’zlashtirish koeffisiyentiga hamda tuproqlarni N-NO₃ va N-NH₄ bilan ta’minlanishiga qarab belgilanadi. M; N li o’g’itnormasi tuproqdagi NO₃ va NH₄ azot miqdoriga qarab qo’yidagicha to’g’rilanadi: