Agronomiya va biotexnologiya fakulteti

V.A.Kovda ma’lumotlariga ko’ra, biosferada har yili 9 mln.t. azot ortiqcha to’planadi. Biosferada azot balansi.

Azotli birikmalarning hosil bo’lish manbai	mln. tonna	Sarflanishi	mln. tonna
Tuproqdagi biologik fiksasiya	30	denitrifikasiya	43
Dukkakli o’simliklar	14	dengizda	40
Dengiz fiksasiyasi	10	yotqiziqlarda	0,2
Sanoatdagi fiksasiya	30	yo’qolish (hammasi b.)	83,2
Atmosfera havosidagi fiksasiyasi	7,6	qolgani (hammasi b.)	8,6
Boshqa yo’llar bilan hos.bo’l.	0,2		-
Azotning to’planishi	91,8		-

Nazarda tutish kerakki, mineral o’g’itlar miqdorini uzluksiz oshirish bilan hosilni oshirib bo’lmaydi. Ortiqcha berilgan o’g’itlar atrof-muhitning ifloslanishi va ichimlik suv manbalarida nitrat miqdorining keskin oshib ketishiga sabab bo’ladi. Suv manbalarida nitrat miqdorining 40-45 mg/l ga yetishi kishilarda turli xil kasalliklarning kelib chiqishi va suvdagi jonivorlarning zaharlanishiga olib keladi. Nitratlar zaharli bo’lmasada, ular ichakka o’tgandan keyin ichak bakteriyalari ta’sirida nitritlarga aylanib, qondagi gemoglobin bilan birikib, uni metgemoglobinga aylantiradi. Metgemoglobin esa qoNning organizmini kislorod bilan ta’minlash faoliyatiga salbiy ta’sir ko’rsatadi va zaxarlaydi.

Ammiakli formadagi azotli o’g’itlar atrof-muhitni ifloslantirib, suvdagi miqdori 0,02 mg/l bo’lganda, o’ta zaharli hisoblanadi. Atrof-muhitni ammiakli shakldagi azotli birikmalar bilan ifloslantiruvchi asosiy manbalar parrandachilik chorvachilik fermalari va shahar chiqitlaridir. Bu chiqitlarda tarqalayotgan nitrat (NO₃) miqdori tuproqda 380-400 kg/ga, ammiak (NH₃), miqdori esa 2000-2300 kg/ga qadar yetishi mumkin. Faqat yomg’ir suvlari bilan 13-15 kg/ga gacha azot tuproqqa tushmoqda. Azot muammosini hal etishning eng asosiy yo’llaridan biri, tuproqda biologik azotni ko’paytirish bo’lib, yomg’ir chuvalchanglari, azot to’plovchi mikroorganizmlar va dukkakli o’simliklardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. G.Z.Kuk va R.Vilyams ma’lumotlariga ko’ra, bir gektar yepHi organik azot bilan to’la ta’minlash uchun 2500 bosh tovuq yoki 250 bosh kurka yoki 25 bosh cho’chqa yoki 2-3 bosh sigirdan yil davomida chiqqan chiqitlarni solish yetarlidir.

Fosforli o’g’itlar havo va tuproqdan olingan anorganik moddalardan aminokislota, oqsil, yog’, kraxmal, shakar va boshqa bir qator mahsulotlarni sintez qilishda ishtirok etadi. O’simliklar o’sib rivojlanishini bir me’yorda bo’lishini ta’minlaydi, hosildorlikni oshirida va uning sifatini yaxshilaydi. Ayni paytda fosfor muammosi ham yuzaga kelmoqda, uning tabiiy zahiralari kundan kunga kamayib tugab bormoqda. Ma’lumki, tuproqqa beriladigan NPK ning miqdoriy nisbati bo’zilsa qishloq xo’jalik mahsulotlarida qayta tiklangan azot miqdori orta borib, uning kuchi zahar darajasigacha yetishi mumkin.

Suvda biomassasining ko’payishi kislorodning kamayishiga olib keladi, anaerob jarayon kuchayadi. Natijada oltingugurt, ammiak kabi bir qator kimyoviy element va moddalar to’planadiki, oqibatda baliq va boshqa suvda yashovchi jonivorlar yashash sharoiti og’irlashadi.

Atrof-muhitni ifloslantiruvchi yana bir manba detergentlar bo’lib, ular orqali har yili atrof-muhitga chiquvchi fosfor 46% ni tashkil etadi. Detergentlar neft distillyasiyasining maxsuloti bo’lib, tozalash inshootlari orqali osongina o’tib, suv va tuproqlarni ifloslantiradi, ular fermentlar ta’sirida parchalanmaydi.