Agrokimyo va tuproqshunoslik

Talaba bilimini tekshirish savollari
1. Zona tuproqlarining tarqalishi va tuproq paydo qiluvchi omillar tugrisida 
gapiring!
2. Tayga о‘rmon zonasida qanday tuproqlar tarqalgan? 
3. Tayga о‘rmon tuproqlaridan qanday maqsadlarda foydalaniladi? 
23-MAVZU. O‘RMON-DASHT DASHT MINTAQASINING QORA 
TUPROQLARI. QURUQ DASHT MINTAQASIDAGI KASHTAN 
TUPROQLAR. 
REJA: 
1. Qora tuproqlarning chegarasi, maydoni va tabiiy sharoitlari (iqlimi, 
relyefi, ona jinslari, о‘simliklari). 
2. Qora tuproqlar kelib chiqishi tugrisidagi nazariyalar. Qora tuproqlar 
klassifikatsiya 
3. Qora tuproqlarning tarkibi va xossalari.Dasht zonasidagi о‘tloq-qora 
va о‘tloq tuproqlar 
4. Qora tuproqlardan kishlok xujaligida foydalanish va unumdorligini 
oshirish tadbirlari 
1. Qora tuproqlar shimoliy yarimshar materiklarida - Yevroosiyo va 
Shimoliy Amerikada tarqalgan. Ularning maydoni 260 mln. ga (quruqlikning 
1,7%), shu jumladan 23 mln.ga tog‘ qora tuproqlari. 
MDX xududida qora tuproqlar о‘tloq-qora tuproqlari va shurtobli tuproqlar 
kompleksi bilan birga 191 mln.ga yoki MDX tuproqlarining 8,6 foizini tashkil 
etadi. Yer sharida tarqalgan qora tuproqlarning kariyb 48,4 foizi MDX giga tugri 
keladi. Bundan tashkari MDXning tog‘ о‘lkalarida 10,5 mln.ga qora tuproqlar 
maydoni mavjud. Qora tuproqlar о‘rmon sur tusli tuproqlar zonasidan janubrokda 

---

175 
tarqalgan bulab, asosiy maydonlari Moldaviya va Ukrainada, Shimoliy Kavkazda, 
Rossiya federatsiyasining kator Markaziy viloyatlarida, Volga bо‘yi, G‘arbiy 
Sibirda hamda Sharqiy Kozogistonda joylashgan. 
Qora tuproqlar tarqalgan territoriyalarda asosiy tuproqlar bilan bir katorda, 
о‘tloq-qora tuproqlar, о‘rmon sur tusli tuproqlar (zonaning Shimolida), ba’zi 
provinsiyalar (G.Sibir, Kozogiston va boshqalar)da, bulardan tashkari shurxoklar, 
shurtoblar, solodlar va botqoq tuproqlar ham uchraydi. 
Iqlimi.
Yozda issik va kishda mо‘tadil sovuq bо‘lishi bilan xarakterlanadi. 
Shimoliy viloyatlarida kishi sovuq va ba’zan nixoyatda kattik bо‘ladi. 
G‘arbdan Sharqqa borgan sayin issiklik miqdori kamayib, iqlim quruqlashib 
va atmosfera yog‘inlari ham ozayib boradi. 10
0
C dan yuqori harorat yigindisi 
о‘rmon dashtning garbida 2400 - 3 200
0
C, sharqiyda 1400- 1600
0
C, dasht zonasida 
shunga muvofik 2300-3500 dan 1500-2300
0
C gacha uzgaradi. 
Yog‘inlar zonaning G‘arbiy qismi va Kavkaz oldi noxiyalarida (500-600 
mm) kо‘proq bо‘lib, sharqka borgan sayin kamayadi va Volga bо‘yida 300-400 
mm ni, G‘arbiy Sibirda va Shimoliy Kozogistonda 300-350 mm ni tashkil etadi. 
Umuman qora tuproqlar tarqalgan territoriyalar nam yetarli bо‘lmasligi bilan 
xarakterlanadi. Faqat Shimoliy qismida nam kо‘proq bо‘lib, yog‘inlar miqdori 
bilan bug‘lanish orasidagi nisbat 1 ga teng: zonaning Janubiy qismida bu nisbat 
0,77 ga yakin va nixoyat dasht zonasida esa 0,50 - 0,60 ga teng.