Agrokimyo va tuproqshunoslik

Tuproq kolloidlarning amfolitoidlik xususiyatlari
. Olimlarning keyingi 
paytdagi bajargan ishlari shuni ko‘rsatdiki, tuproq kolloidlari murakkab to’zilishga va 
o‘ziga xos turlicha xususiyatlarga egadirlar. Birinchi bo‘lib shvets tuproqshunosi 
S.Mattson tuproq kolloidlarining amfoterlik xossalarini aniqladi, uning ishlarini esa 
sobiq SSSRda I.N.Antipov-Karatayev, N.P.Remezov, N.I.Gorbunov davom ettirdi. 
Tuproq tarkibidagi kolloidlar kremniy va oksidlarning tiniq yoki loyqasimon 
eritmalarida cho‘kishidan hosil bo‘ladi. Kolloid zarrachalaridagi oksidlarning miqdori 
ko‘payib ketsa, ularning izoelektrik holati oshitb ketadi va zaryadlar o‘zgaruvchanligiga 
olib keladi. Zarrachalar zaryadiga asoslanib, kolloidlar manfiy atsidoidlarga, ya’ni 
kislotali kolloidlarga hamda musbat zaryadli bazoidlarga bo‘linadi. Atsidoid kolloidlar 
tuproqda gumus va kremniy kislotalaridan, bazoidlar esa alyuminiy va temir 
gidrooksidlaridan iboratdir. Tuproqdagi atsidoid va bazoidlar birikishidan amfolitik 
xossasiga ega bo‘lgan kolloidlar hosil bo‘ladi. Kuchsiz kislotali, neytral va kuchsiz 
ishqoriylik tuproq muhitida kolloidlar musbat zaryadli bo‘lib, ammo kislotali yoki 
kuchsiz kislotali sharoitda esa aksincha manfiy zaryadga ega bo‘ladilar. 
Tuproq kolloidlarning to’zilishi G.Vigner, I.N.Antipov-Karatayev, N.I.Gorbunov 
va S.N.Alyoshin tomonidan ishlab chiqilgan. Bu olimlar fikricha, kolloid zarrachasining 
ko‘rinishi -rasmda ko‘rsatilgan. Kolloid zarrachasining ichki markazi yadrodan iborat 
bo‘lib, u ikki qavat ionlar bilan o‘ralgan. Ichki qatlam potensial belgilaydigan ionlardan 
tashkil topib, kolloid zarrachalarning manfiy yoki musbat zaryadligini belgilab beradi. 
Kolloid zarrachasining tashqi qatlami ancha bo‘shroq qarama-qarshi zaryadlangan 
ionlardan iborat bo‘ladi. Kolloidlar yadrosi kristallik yoki amorf holatda bo‘lishi 
mumkin. Bu toifadagi kolloid zarrachalarning to’zilishi kremniy va allofanlarga to‘g‘ri 
keladi. Tabiatda, ya’ni tuproq tarkibidagi organik va mineral kolloidlarning to’zilishi har 
xil bo‘ladi. Masalan, gumus kolloidlarida gumus kislotalari polimer iplar sifatida manfiy 
zaryad esa funksional guruhlar joylashgan yerda bo‘ladi. 

---

136